12+1 Αλήθειες από τον Milton Friedman (ηγέτης της Οικονομικής Σχολής του Σικάγου, των μονεταριστών και υπέρμαχος του φιλελευθερισμού)

Ο Αμερικανός οικονομολόγος Μίλτον Φρίντμαν έγινε γνωστός κατά το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα ως ένας από τους εξέχοντες επικριτές των κυρίαρχων οικονομικών θεωριών του Τζον Μέιναρντ Κέυνς, του οποίου το μικτό οικονομικό μοντέλο έγινε το σημείο αναφοράς για πολλά αναπτυγμένα κράτη κατά την περίοδο που ακολούθησε τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και αργότερα.

Ο Φρίντμαν, γεννήθηκε στο Μπρούκλιν σε μια εβραϊκή οικογένεια περιορισμένων οικονομικών δυνατοτήτων, το 1912. Διακρίθηκε ακαδημαϊκά από μικρή ηλικία. Αφού αποφοίτησε από το λύκειο στα 16 του, εγγράφηκε στο πανεπιστήμιο Rutgers, όπου σπούδασε μαθηματικά και οικονομικά.

• Συνέχισε τις σπουδές του στο πανεπιστήμιο του Σικάγο, όπου έλαβε μεταπτυχιακό τίτλο στα οικονομικά. Από το Σικάγο θα αποχωρούσε εντέλει το 1977, μετά από περισσότερα από 30 χρόνια διδασκαλίας -ένα χρόνο αφ’ ότου τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ για την συνεισφορά του στην οικονομική επιστήμη.

Ο Φρίντμαν συνέχισε να γράφει και να μιλά δημοσίως από διάφορα μέσα -από στήλες σε περιοδικά και από την τηλεόραση, από επιστημονικά περιοδικά και άρθρα γνώμης σε εφημερίδες- μέχρι τον θάνατό του το 2006.

• Ως ηγέτης της Οικονομικής Σχολής του Σικάγου και των μονεταριστών και υπέρμαχος του φιλελευθερισμού, επηρέασε πάρα πολύ τις ερευνητικές κατευθύνσεις του επαγγέλματος των οικονομολόγων. Στους ακαδημαϊκούς κύκλους ήταν γνωστός για την συνεισφορά του στην μακροοικονομία, οικονομική ιστορία και στατιστική.

Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1960 προώθησε μια εναλλακτική μακροοικονομική πολιτική που έγινε γνωστή ως «μονεταρισμός». Προέβαλε την θεωρία ότι υπήρχε ένα «φυσικό» επίπεδο ανεργίας και υποστήριξε ότι τα κράτη δεν θα μπορούσαν να αυξήσουν την εργασία πάνω από αυτό το όριο, π.χ. με την αύξηση της συνολικής ζήτησης, παρά μόνο για όσο χρονικό διάστημα θα υπήρχε επιτάχυνση του πληθωρισμού.

• Αργότερα μάλιστα υποστήριξε ότι η αγορά θα προσαρμοστεί ακόμα και στην επιτάχυνση και θα απαιτείται θετική 3η, ίσως και 4η, παράγωγος προκειμένου να διατηρηθεί το επίπεδο της απασχόλησης.

Ουσιαστικά υποστήριξε ότι η καμπύλη Φίλλιπς είναι μακροπρόθεσμα σταθερή και κατακόρυφη και προέβλεψε το φαινόμενο που έμελλε να γίνει γνωστό ως στασιμοπληθωρισμός.

• Παρ’ όλο που ήταν αντίθετος στην ύπαρξη του συστήματος της Ομοσπονδιακής (Κεντρικής) Τράπεζας, ο Φρίντμαν υποστήριξε ότι, δεδομένης της ύπαρξής της, μια σταθερή, μικρή επέκταση της προσφοράς χρήματος θα ήταν η μόνη σοφή πολιτική.

Ο Φρίντμαν ήταν οικονομικός σύμβουλος του ρεπουμπλικανού Προέδρου των ΗΠΑ Ρόναλντ Ρέιγκαν. Η πολιτική του φιλοσοφία τόνιζε τα πλεονεκτήματα ενός οικονομικού συστήματος ελεύθερης αγοράς με ελάχιστη παρέμβαση.

• Κάποτε δήλωσε ότι ο ρόλος του στην κατάργηση της υποχρεωτικής θητείας στις ΗΠΑ ήταν το επίτευγμά του, για το οποίο ήταν περισσότερο υπερήφανος και η υποστήριξή του για την σχολική επιλογή τον οδήγησε να συστήσει το Ίδρυμα Φρίντμαν για την Σχολική Επιλογή.

Στο βιβλίο του που εκδόθηκε το 1962, «Καπιταλισμός και Ελευθερία», ο Φρίντμαν υποστήριξε πολιτικές όπως ένας εθελοντικός στρατός, ισοτιμίες συναλλάγματος που καθορίζονται ελεύθερα, κατάργηση των ιατρικών αδειών, αρνητικό φόρο εισοδήματος και σχολικά κουπόνια.

• Οι ιδέες του για τη νομισματική πολιτική, την φορολογία, τις ιδιωτικοποιήσεις και την απορρύθμιση επηρέασαν κυβερνητικές πολιτικές, ιδίως κατά την δεκαετία του 1980. Η νομισματική του θεωρία επηρέασε την αντίδραση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας στην παγκόσμια οικονομική κρίση του 2007-2008. Στον τομέα της στατιστικής, ο Φρίντμαν ανέπτυξε την μέθοδο ανάλυσης της δειγματοληψίας στις ακολουθίες.

Στα έργα του Μίλτον Φρίντμαν περιλαμβάνονται πολλές μονογραφίες, βιβλία, επιστημονικά άρθρα, μελέτες, στήλες σε περιοδικά, τηλεοπτικά προγράμματα, βίντεο και διαλέξεις και καλύπτουν μία ευρεία γκάμα από θέματα σχετικά με την μακροοικονομική, την μικροοικονομική, την οικονομική ιστορία και ζητήματα δημόσιας πολιτικής. Τα βιβλία και τα δοκίμιά του έχουν διαβασθεί πολύ και είχαν διεθνή επιρροή, μεταξύ άλλων και σε πρώην κομμουνιστικά κράτη.

• “Η ομοσπονδιακή τράπεζα ήταν σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη για την μετατροπή μιας, συνηθισμένου τύπου ύφεσης, έστω και κάπως σοβαρής έντασης, σε γενικευμένη καταστροφή.
• Αντί να χρησιμοποιήσει τις δυνατότητές της ώστε να αντισταθμίσει την οικονομική δυσπραγία, επέλεξε να μειώσει την κυκλοφορία του χρήματος κατά ένα τρίτο από το 1929 ως το 1933… μακριά από το να είναι μια αποτυχία της ελεύθερης αγοράς, η ύφεση ήταν μια τραγική αποτυχία της κυβέρνησης.”  -Μίλτον Φρίντμαν, Two Lucky People, 233

Ο Φρίντμαν υποστήριζε την κρατική παροχή κάποιων δημοσίων αγαθών που οι ιδιωτικές εταιρίες δεν θεωρούνται ικανές να παρέχουν. Ωστόσο, θεωρούσε ότι πολλές από τις υπηρεσίες που παρείχε το κράτος μπορούσαν να παρέχονται πολύ καλύτερα από τον ιδιωτικό τομέα. Πάνω απ’όλα πίστευε ότι αν κάποια αγαθά παράγονται από το κράτος, αυτό δεν θα έπρεπε να συνεπάγεται νομικό μονοπώλιο, δεν θα έπρεπε δηλαδή ο ανταγωνισμός από τον ιδιωτικό τομέα να απαγορεύεται. Για παράδειγμα γράφει:

• “Δεν υπάρχει κανένας τρόπος με τον οποίο μπορείς να δικαιολογήσεις το δημόσιο μονοπώλιο στα ταχυδρομεία. Μπορεί να υποστηριχθεί ότι η μεταφορά γραμμάτων είναι ένα τεχνικό μονοπώλιο και ότι ένα κρατικό μονοπώλιο είναι το μη χείρον.
• Εντός αυτού του πλαισίου, κάποιος θα μπορούσε ίσως να δικαιολογήσει την ύπαρξη κρατικού ταχυδρομείου, αλλά όχι τον παρόντα νόμο που καθιστά παράνομη για οποιονδήποτε άλλο τη μεταφορά γραμμάτων. Αν η διανομή γραμμάτων είναι ένα τεχνικό μονοπώλιο, κανείς άλλος δεν θα πετύχει ανταγωνιζόμενος το κράτος.
• Αν δεν είναι, τότε δεν υπάρχει κανένας λόγος για τον οποίο η κυβέρνηση θα έπρεπε να αναμειγνύεται. Ο μόνος τρόπος να το μάθουμε είναι να αφήσουμε άλλους ανθρώπους να δοκιμάσουν ελεύθερα” -Μίλτον Φρίνμαν & Ρόουζ Ντ., Καπιταλισμός και Ελευθερία (Capitalism and Freedom, University of Chicago Press 1092, 29)

12+1 Αλήθειες από τον Milton Friedman

Ο Economist έχει χαρακτηρίσει τον Φρίντμαν «έναν γίγαντα μεταξύ των οικονομολόγων» και «τον πιο επιδραστικό οικονομολόγο του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα». Ακολουθούν 12 αποφθέγματά του σαν τροφή για σκέψη:

1. «Πίσω από τα περισσότερα επιχειρήματα εναντίον της ελεύθερης αγοράς βρίσκεται η έλλειψη πίστης στην ίδια την ελευθερία».

2. «Είμαι υπέρ της νομιμοποίησης των ναρκωτικών. Σύμφωνα με το δικό μου σύστημα αξιών, αν κάποιος θέλει να αυτοκτονήσει, έχει κάθε δικαίωμα να το κάνει. Το μεγαλύτερο μέρος των δεινών που προέρχονται από τα ναρκωτικά οφείλεται στο γεγονός ότι είναι παράνομα».

3. «Πέρα από κάποιες αξιοσημείωτες εξαιρέσεις, οι επιχειρηματίες υποστηρίζουν την ελεύθερη επιχειρηματικότητα σε επίπεδο αρχών, αλλά αντιτίθενται σ’ αυτήν όταν αφορά τους ίδιους».

4. «Είναι πρόβλημα ηθικής τάξεως ότι το κράτος καθιστά “εγκληματίες” ανθρώπους που μπορεί να κάνουν κάτι που εσείς και εγώ δεν εγκρίνουμε, το οποίο όμως δεν βλάπτει κανέναν άλλο πέρα από τους ίδιους».

5. «Ένα από τα μεγαλύτερα σφάλματα είναι να κρίνει κανείς τις πολιτικές και τα προγράμματα από τις προθέσεις τους και όχι από τα αποτελέσματά τους».

6. «Πρέπει να διακρίνει κανείς ξεκάθαρα το να είναι υπέρ της επιχειρηματικότητας, από το να είναι υπέρ των επιχειρήσεων».

7. «Η κοινωνία που ιεραρχεί την ισότητα υψηλότερα από την ελευθερία θα καταλήξει να μην έχει καμία από τις δύο. Η κοινωνία που ιεραρχεί την ελευθερία υψηλότερα από την ισότητα θα καταλήξει να έχει σε μεγάλο βαθμό και τις δύο».

8. «Τα κράτη δεν μαθαίνουν ποτέ – μόνο οι άνθρωποι μαθαίνουν».

9. «Πρέπει να αναγνωρίσουμε πως δεν ωφελεί να ελπίζουμε σε μια ανέφικτη ουτοπία. Θα ήθελα να δω πολύ λιγότερη κρατική δραστηριότητα απ’ όση έχουμε σήμερα, αλλά δεν πιστεύω ότι μπορούμε να έχουμε μια συνθήκη όπου δεν θα χρειαζόμαστε καθόλου κράτος».

10. «Η μεγάλη αρετή του συστήματος της ελεύθερης αγοράς είναι πως δεν νοιάζεται για το τι χρώμα είναι οι άνθρωποι ή σε τι θρησκεία πιστεύουν. Το μόνο για το οποίο νοιάζεται είναι αν μπορούν να παράγουν κάτι που θέλει κανείς να αγοράσει. Πρόκειται για το αποτελεσματικότερο σύστημα που έχουμε ανακαλύψει προκειμένου να καθίσταται δυνατό άνθρωποι που μισούν ο ένας τον άλλον, να σχετίζονται μεταξύ τους και να αλληλοβοηθούνται».

11. «Το επιχείρημα υπέρ της απαγόρευσης των ναρκωτικών είναι ακριβώς όσο ισχυρό κι αδύναμο είναι και το αντίστοιχο επιχείρημα υπέρ της απαγόρευσης της υπερφαγίας. Όλοι ξέρουμε ότι η υπερφαγία προκαλεί περισσότερους θανάτους απ’ ό,τι τα ναρκωτικά».

12. «Υπάρχουν τέσσερις τρόποι με τους οποίους μπορείτε να δαπανήσετε χρήματα:

α) Μπορείτε να δαπανήσετε τα χρήματά σας για σας. Όταν το κάνετε αυτό, τότε προσέχετε πολύ τι κάνετε, και προσπαθείτε να αποκομίσετε όσο το δυνατόν περισσότερα για τα χρήματά σας αυτά.
β) Μπορείτε να ξοδέψετε τα χρήματά σας για κάποιον άλλον. Για παράδειγμα, όταν αγοράζω ένα δώρο γενεθλίων για κάποιον. Τότε δεν θα είμαι το ίδιο προσεκτικός ως προς το περιεχόμενο του δώρου, αλλά θα προσέχω πολύ το κόστος του.
γ) Μετά, μπορώ να ξοδέψω τα χρήματα κάποιου άλλου για μένα. Αν το κάνω αυτό, τότε το σίγουρο είναι ότι θα αγοράσω ένα καλό γεύμα!
δ) Τέλος, μπορώ να ξοδέψω τα χρήματα κάποιου άλλου για κάποιον άλλο. Σ’ αυτή την περίπτωση, δεν θα με νοιάζει πόσα χρήματα θα ξοδέψω, ούτε το τι θα αποκομίσω. Αυτό είναι το κράτος. Και αυτό συμβαίνει με σχεδόν το 40% του εθνικού μας εισοδήματος».

13. «Το ουσιώδες χαρακτηριστικό μιας καπιταλιστικής κοινωνίας είναι η οικειοθελής συνεργασία, οι οικειοθελείς συναλλαγές. Το ουσιώδες χαρακτηριστικό μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας είναι η βία».

***
@Ηώ Αναγνώστου / terrapapers.com /2009-2024