- Καληνύχτα και καλή τύχη
Από τις δεκάδες σπαρταριστές ταινίες του Γούντι Άλλεν, επιτρέψτε μου, φίλες και φίλοι, να ξεχωρίζω, το Match Point. Του 2005. Με πρωταγωνιστές τον Τζόναθαν Ρις Μάγιερς και τη Σκάρλετ Γιόχανσον. Πολλοί από εσάς θα το έχετε σίγουρα δει. Ο κεντρικός χαρακτήρας, ένας Ιρλανδός φτωχοδιάβολος, δάσκαλος του τένις, θυσιάζει το ερωτικό του πάθος στον βωμό της κοινωνικής του αναρρίχησης.
- Όταν η κοπέλα με την οποία διατηρεί σχέση μένει έγκυος και απειλεί να ενημερώσει τη σύζυγό του και να καταστρέψει τον πλούσιο γάμο του, τη δολοφονεί εν ψυχρώ. Η μπάλα παίρνει και τη γριά γειτόνισσα – εκεί, και όχι μόνο εκεί, ο Γούντι Άλλεν κλείνει το μάτι στον Ντοστογιέφσκι.
Για να κουκουλώσει ο τενίστας το έγκλημα, σκηνοθετεί ληστεία. Αρπάζει τα κοσμήματα της γραίας και τα πετάει στον Τάμεση. Ένα -φευ!- δαχτυλίδι αναπηδά στο κιγκλίδωμα και αντί να πέσει στο ποτάμι, μένει στο πεζοδρόμιο. Εάν το βρει η αστυνομία, η μοίρα του είναι προδιαγεγραμμένη. Ζήτημα χρόνου να του απαγγελθεί κατηγορία.
- Το βρίσκει ωστόσο ένα πρεζάκι, εκείνο συλλαμβάνουν, σε εκείνο φορτώνουν το διπλό φονικό. Ο σώγαμπρος τενίστας βγαίνει λάδι και συνεχίζει, απολαυστικά και αμετανοήτα, την τρυφηλή ζωή του εξόδοις των πεθερικών του.
Ποιος είναι ο πυρήνας του “Match Point”; Τι καταδεικνύει ο Γούντι Άλλεν; Την ανθρώπινη κακία; Την ολέθρια έλξη που ασκεί ο πλούτος, ιδίως στους στερημένους από αυτόν; Την κοινωνική αδικία, η οποία σμπαραλιάζει ενίοτε και την πιο ακαταμάχητη ομορφιά;
- Δεν είναι ηθικολόγος ο Γούντι. Δεν μας κάνει κήρυγμα. Διαλαμβάνει όλα τα πιο πάνω ζητήματα, κι ακόμα περισσότερα. Εκεί όμως που επικεντρώνεται είναι στην παντοκρατορία της τύχης. Στη χαοτική αλληλουχία των συμπτώσεων που επιφέρουν το τελικό αποτέλεσμα.
“Η τυχαιότης” μας λέει “κυβερνάει τον κόσμο. Φιλοσοφούμε, ψυχολογούμε, αναζητούμε ερμηνείες και νομοτέλειες εκ των υστέρων. Πάντοτε εκ των υστέρων…” Και ας ισχυρίζεται ο Καβάφης στο “Σοφοί δε Προσιόντων” ότι “τα εκ των μελλόντων προερχόμενα οι σοφοί αντιλαμβάνονται.”
- Διάβαζα τις προάλλες τα αναλυτικά αποτελέσματα των αμερικάνικων εκλογών. Τι συνειδητοποίησα; Ότι το αποτέλεσμα κρίθηκε στην κόψη. Εάν 61.737 πολίτες σε τέσσερις “swinging states” -στην Πενσυλβάνια, την Αριζόνα, την Τζόρτζια και το Ουισκόνσιν, είχαν ψηφίσει διαφορετικά-, θα είχε κερδίσει η Κάμαλα Χάρρις.
Θα είχε συγκεντρώσει τους εκλέκτορες που απαιτούνταν για να ανακηρυχθεί Πρόεδρος. Για να επικρατήσει και στη λαϊκή ψήφο, θα έπρεπε να έχει λάβει 1.145.119 παραπάνω κουκιά. Λιγότερο από 1% του συνόλου των εκλογέων.
- Φαντάζεστε τι αναλύσεις θα διαβάζαμε τότε. Τι παιάνες για τον θρίαμβο του φεμινιστικού κινήματος που έφερε μια γυναίκα στον Λευκό Οίκο. Για την προοδευτική στροφή των Αμερικάνων. Για τον ούριο άνεμο που πνέει παγκοσμίως.
Ο Ντόναλντ Τραμπ θα είχε αποστρατευτεί ατιμωτικά, θα αντιμετώπιζε πιθανότατα και τις ποινικές συνέπειες των πράξεων του. Οι δισεκατομμυριούχοι που τον περιστοίχισαν στην ορκωμοσία, έχοντας σπεύσει να κάνουν κωλοτούμπα, διαγκωνιζόμενοι ποιος τους θα φανεί βασιλικότερος του βασιλέως, θα είχαν παραμείνει διαπρύσιοι κήρυκες της πολιτικής ορθότητας και της συμπερίληψης.
- Κανείς δεν θα τολμούσε -εννοείται- να παρουσιάσει τη Γάζα σαν ένα Μόντε Κάρλο της Μέσης Ανατολής, χτισμένο πάνω στα κόκκαλα των Παλαιστινίων. Η Δύση συνολικά θα επέμενε να συμπαρίσταται έμπρακτα στην Ουκρανία. Η άκρα Δεξιά στην Ευρώπη και στον κόσμο δεν θα είχε σηκώσει κεφάλι, δεν θα περνιόταν για τρέντι.
Στα καθ’ημάς, η κυβέρνηση θα εξακολουθούσε να καμαρώνει για τη νομοθέτηση του γάμου των ομοφύλων.
- Πιθανότατα η επιλογή Προέδρου της Δημοκρατίας να ήταν διαφορετική. Και ασφαλώς ο όποιος υπουργός Μετανάστευσης θα εκφραζόταν πιο συγκρατημένα, με λιγότερη οξύτητα. Όλα αυτά, επαναλαμβάνω, για εξηνταμία χιλιάδες ψήφους σε μερικές κρίσιμες κομητείες στην Αριζόνα και στο Ουινσκόνσιν!
Αποθεώνω την τύχη; Υποτιμώ τα αντικειμενικά δεδομένα που κινούν την Ιστορία, τα γεγονότα που κατά τον Λένιν είναι ξεροκέφαλα; Κάθε άλλο! Το κίνημα των MAGA, των “Let’s Make America Great Again”, προφανώς και δεν γιγαντώθηκε επειδή φτερούγισε μια πεταλούδα στη ζούγκλα του Αμαζονίου. Ούτε η ελληνική παραλλαγή του, οι καθ’ημάς “Αντισυστημικοί”, εκ δεξιών ή εξ αριστερών ορμώμενοι.
- Πρόκειται, και εκεί και εδώ, για τους χαμένους της παγκοσμιοποίησης. Οι οποίοι πανικοβάλλονται -και ορθώς- ενώπιον των ραγδαίων αλλαγών που έχουν ήδη δρομολογηθεί με την τεχνολογική επανάσταση, με την επέλαση της τεχνητής νοημοσύνης.
Λέω απλώς ότι εάν η τύχη βοηθούσε, η Κάμαλα Χάρρις θα μπορούσε να λειτουργήσει σαν προσωρινό έστω ανάχωμα. Και άμα διέθετε στοιχειώδη διορατικότητα και δεν υιοθετούσε ως Πρόεδρος άκριτα την ατζέντα των ακτιβιστών του woke κινήματος, ίσως και να κατάφερνε να υποστρέψει κάποια τουλάχιστον από τα μεγάλα δεινά που προοιωνίζονται.
- Την κλιματική καταστροφή. Και την εκ των ένδον κατάρρευση των δυτικού τύπου φιλελεύθερων δημοκρατιών.
Τούτων δοθέντων -που μπορώ να τα συνοψίσω στην παροιμία που έλεγε η μάνα μου “πας μετά Χριστόν προφήτης γάιδαρος”-, επιτρέψτε μου να βγάλω τώρα το προσωπείο του αναλυτή και να φορέσω ό,τι μού ταιριάζει περισσότερο: τα φτερωτά σανδάλια του συγγραφέα. Να σας καλέσω σε μια πτήση στο μέλλον, με πλοηγό τα όσα ήδη γνωρίζουμε και βασίμως εικάζουμε. Ίσως να αποτελέσει και το θέμα του επόμενου μυθιστορήματός μου.
Έτος 2100 μετά Χριστόν. Μετά από παλινωδίες και εμφύλια επεισόδια, η κατάσταση στη Μεσόγειο έχει σχετικά σταθεροποιηθεί. Στις μεγάλες πόλεις -σε όσες δεν έχουν βυθιστεί εξαιτίας της ανύψωσης της θαλάσσιας στάθμης που προκάλεσε το λιώσιμο των πάγων- οι άνθρωποι ζουν σε δύο ταχύτητες. Είναι οι Απέξω και οι Απομέσα.
Οι Απέξω προέρχονται από όσους με τη βαθμιαία κατάργηση πάρα πολλών επαγγελμάτων έπεσαν όχι στην ανεργία αλλά στην αεργία. Οι γιαγιάδες και οι παππούδες τους ήταν ταμίες σε σούπερ μάρκετ και σε διόδια. Επαγγελματίες οδηγοί. Κατώτεροι μα και μεσαίοι υπάλληλοι.
- Μικρέμποροι, μικροεπιχειρηματίες τρεχαγυρευόπουλοι. Ακόμα δε και επιστήμονες του παλιού καιρού, γιατροί-διαγνώστες, συμβολαιογράφοι… Κάποτε τους έταζαν ότι θα δημιουργούνταν καινούργια επαγγέλματα που θα τους απορροφούσαν.
Επικαλούνταν το ιστορικό προηγούμενο των καραγωγέων που έγιναν τον 19ο αιώνα τραμβαγιέρηδες. Κουβέντες του αέρα, φίλες και φίλοι! Μια κοινωνία, ένας παραγωγικός ιστός ρομποτοποιημένος, πόσους “γενετικούς μηχανικούς”, πόσους “βιοϊατρικούς αναλυτές δεδομένων” χρειάζεται;
- Και πόση ανθρώπινη νοημοσύνη απαιτείται για να εργάζεσαι ως επιβλέπων την τεχνητή νοημοσύνη;
Ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού από τα μέσα του 21ου αιώνα ορφάνεψε από αντικείμενο απασχόλησης. Σε άλλες εποχές, που ο παραγόμενος πλούτος ήταν σημαντικά μικρότερος, οι μάζες εκείνες θα κατρακυλούσαν στη φτώχεια. Και στην εξαθλίωση. Θα γίνονταν ωρολογιακή βόμβα στα θεμέλια της πολιτείας.
- Πλέον υπάρχει το άνετο περιθώριο και η αδήριτη αναγκαιότητα -για να μην επαναστατήσουν- να σιτίζονται με επιδόματα. Και όχι απλώς να σιτίζονται αλλά και να στεγάζονται και να διασκεδάζουν, να έχουν συνολικά εξασφαλισμένη μιάν “αξιοπρέπη” καθημερινότητα.
Επιδόματα; Επιδόματα δίνονταν στην πρώτη φάση. Έμπαιναν στον λογαριασμό σου κάθε πρώτη του μηνός, ως στήριξη του κράτους προς τις οικογένειες ή των μεγάλων εταιρειών προς τους νέους. Έγινε στη συνέχεια αντιληπτό πως ήταν πρακτικότερο το χρήμα για τους Απέξω να καταργηθεί εντελώς.
- Τα αγαθά να προσφέρονται ελεύθερα, σε πρατήρια, κατά τις ανάγκες βεβαίως του καθένα. Οι υπηρεσίες να αναλαμβάνονται εθελοντικά, από “κοινωνικό καθήκον”. Ή ανταλλακτικά: σού φτιάχνω τα δόντια, μού βάφεις το σπίτι. Η ηλεκτροδότηση και η υδροδότηση να παρέχονται δωρεάν.
Οι Απέξω μένουν στα υποβαθμισμένα προάστια, τέως χωριά, από Κορωπί μέχρι Ζεφύρι. Αλλά και σε γειτονιές της Αθήνας, στην Κυψέλη, στο Χαϊδάρι, σε κακοσυντηρημένες πολυκατοικίες του 1970, του 1980, που τις μερεμετίζουν όπως-όπως για να μην καταρρεύσουν. Καταναλώνουν προϊόντα χαμηλής ποιότητας, ό,τι ήδη βρίσκεις στα φαστφουντάδικα και στα discount σούπερ μάρκετ.
Ξοδεύουν πάρα πολλές ώρες κολλημένοι στις οθόνες, με το πρόσχημα της ενημέρωσης ή και της μόρφωσης. Σκυλοκαβγαδίζουν στα σόσιαλ μίντια, παρακολουθούν φανατικά τηλεπαιχνίδια και ρηάλιτι. Θρησκεύονται. Ομνύουν στο ιδεώδες της πατρίδας, της οικογένειας, και στη μονογαμία ακόμα, θεωρητικά.
- Ώστε οι εξωσυζυγικοί έρωτές τους, τα κρυφά ειδύλλια να βιώνονται με το πάθος του απαγορευμένου. Ψηφίζουν διαρκώς. Αναδεικνύουν συμβούλους, κοινοτάρχες, δημάρχους, εκπροσώπους στο κοινοβούλιο, συμμετέχουν στην κεντρική κυβέρνηση δίχως να αμφισβητούν τις βασικές αρχές του συστήματος. Έχουν την αίσθηση πως ζουν σε μια σχεδόν άμεση δημοκρατία με χαρακτήρα μάλιστα σοσιαλιστικό. Και πατριωτικό.
Οι Απομέσα κατοικούν στους πρόποδες της Ακρόπολης και του Λυκαβηττού, στην πάλαι ποτέ “Σκομπία”. Και στην “Αθηναϊκή Ριβιέρα”, από Καστέλλα μέχρι Σούνιο. Εργάζονται σκληρότατα ως επιστήμονες και ως μάνατζερ, έχουν καβαλήσει την τεχνολογική επανάσταση και καλπάζουν.
- Η τεχνητή νοημοσύνη, που κάποτε απειλούσε να επιβληθεί στον homo sapiens, έχει τιθασσευθεί. Έχει ελεγχθεί, όπως ελέγχθηκαν στον 20ο αιώνα τα πυρηνικά όπλα. Η απροσμέτρητη υπολογιστική δύναμη των κομπιούτερ έχει τεθεί στην υπηρεσία και της ιατρικής, όπου έχουν σημειωθεί καταπληκτικές πρόοδοι. Τις απολαμβάνουν μονάχα εκείνοι που μπορούν να τις πληρώσουν. Δηλαδή οι Απομέσα.
Οι Απομέσα είναι υγιέστατοι. Το προσδόκιμο του ποιοτικού τους βίου έχει εκτιναχθεί. Υποχρεούνται προφανώς να γυμνάζονται και να διατηρούν το ιδανικό σωματικό βάρος – άμα τυχόν παχύνουν, θα υποστούν και ποινικές ακόμα κυρώσεις. Το γούστο τους έχει καλλιεργηθεί εξ απαλών ονύχων. Είναι σε θέση να απολαύσουν, να εκτιμήσουν τα πιο φίνα εδέσματα. Τα πιο γλυκόπιοτα κρασιά. Την πιο ψαγμένη μουσική. Την πιο ανατρεπτική ακόμα-ακόμα τέχνη, η ανατρεπτικότητα μένει βεβαίως σε επίπεδο συμβολισμών.
Για τους Απομέσα, το θρησκευτικό και το πατριωτικό αίσθημα αποτελούν παιδικές ασθένειες της ανθρωπότητας. Η ελεύθερη βούληση μια απλοϊκή ψευδαίσθηση – το είχε διατυπώσει ο Σόπενχάουερ αιώνες πριν να το αποδείξουν οι νευροεπιστήμονες.
- Το σεξ είναι μια διασκέδαση, που αποφορτίζει ψυχολογικά και τονώνει τη φιλαρέσκεια του καθενός. Ιδανικά θα έπρεπε όλοι να συνουσιαστούν με όλους ώστε να συσφιγχθούν οι δεσμοί μέσα στην κοινότητα.
Η ανατροφή των παιδιών μια κουραστική και πληκτική για τους γονείς διαδικασία, που συν τοις άλλοις τραυματίζει ψυχικά και τα ίδια, κάλλιο να μεγαλώνουν υπό την εποπτεία ειδικών ώστε να μην τους αναπτύσσονται οιδιπόδεια και άλλα συμπλέγματα. Ο θάνατος; Ζήτημα χρόνου να νικηθεί. Η θλίψη και η πλήξη; Αρρώστιες της εποχής, που ευτυχώς αντιμετωπίζονται με ψυχοτρόπα.
- Μιλάμε συνεπώς για μια μη-κοινωνία. Ή μάλλον για δύο κοινωνίες, οι οποίες ζούν παράλληλα, στην ταχύτητά της η καθεμιά. Το ιστορικά πρωτοφανές; Δεν εχθρεύονται η μία την άλλη.
- Δεν υποφώσκει αιματηρή σύγκρουση ανάμεσά τους. Οι Απομέσα κοιτάνε αφ’υψηλού τους Απέξω, τους θεωρούν καθηλωμένους σε ένα σχεδόν πρωτόγονο στάδιο. Αχαϊρευτους, κακόγουστους, άξεστους.
- Οι Απέξω πάλι βρίσκουν τους Απομέσα θλιβερά αποστειρωμένους, αξιοθρήνητα βαρετούς, ανίατα φλώρους. Κανείς Απέξω δεν κόπτεται να γίνει Απομέσα.
Σας θυμίζουν οι περιγραφές μου Άλντους Χάξλεϊ; Δεν χρειάζεται να ανατρέξετε στο “Brave New World”. Κοιτάξτε απλώς τις μακέτες της “γειτονιάς” που χτίζεται στο Ελληνικό, στη θέση του παλιού αεροδρομίου. Ρωτήστε και μάθετε τις τιμές των ακινήτων εκεί.
- Οι Απέξω δεν αποτελούν αναγκαίο κακό για τους Απομέσα. Τους είναι ίσα-ίσα απολύτως απαραίτητοι. Γιατί; Για να αποκρούουν τα αλλεπάλληλα μεταναστευτικά τσουνάμια. Με τριάμισι δισεκατομμύρια πληθυσμό το 2100, η Αφρική ξεχειλίζει προς βορράν. Με εκτάσεις τεράστιες να ερημοποιούνται εξαιτίας της καταστροφής του κλίματος, έθνη ολόκληρα αναζητούν αλλού στον ήλιο μοίρα.
Ποια push backs; Ποια τείχη; Ποια αστυνομία να υπερασπιστεί τα σύνορα; Μόνον εάν όλοι οι Απέξω, κατάλληλα εκπαιδευμένοι, εξοπλισμένοι και με υψηλό εθνικό φρόνημα, δώσουν τον αγώνα τον καλό, μη φειδόμενοι θηριωδιών, μπορεί η άλωση της Ευρώπης να καθυστερήσει. Όπως και η άλωση των Ηνωμένων Πολιτειών από τους πληθυσμούς της Λατινικής Αμερικής.
Μιλάμε για το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου του δυτικού πολιτισμού;
- Όχι απαραίτητα. Οι Απομέσα το ονομάζουν μάχη με τον χρόνο. Ευελπιστούν ότι η τεχνολογία θα αυξήσει τόσο τον παραγόμενο πλούτο, ώστε να φτάνει σύντομα και για τις ορδές των εισβολέων. Στο μεταξύ, οι Απέξω δίνουν μάχες χαρακωμάτων.
Δεν θα μπορούσατε, κανένας από εμάς δεν θα μπορούσε να ζει σε μια τέτοια κατάσταση… Προφανώς. Ανήκουμε σε μια άλλη, στη δική μας, εποχή. Η οποία αποδράμει με αυξανόμενη ταχύτητα. Μη σκάτε! Προτού μεσουρανήσει ο καινούργιος κόσμος, θα τα έχουμε όλοι κακαρώσει.
Και τα εγγόνια μας; Και τα δισέγγονά μας; Εάν πιστεύουμε ακράδαντα ότι το μέλλον προμηνύεται εφιαλτικό, μονάχα στην Πανδώρα μπορούμε να ελπίζουμε.
- Ποια είναι η Πανδώρα; Κατά τον ησιόδειο μύθο, μια εξαδέλφη της Εύας. Η Εύα έφαγε τον απαγορευμένο καρπό, η Πανδώρα άνοιξε το κουτί -ή το πιθάρι- μέσα στο οποίο κρύβονταν όλα τα δεινά της ανθρωπότητας. Τελευταία, ως δείγμα επιείκιας των θεών, ξεπήδησε η ελπίδα.
Η ελπίδα είναι το μοναδικό μα υπερπολύτιμο δώρο της Πανδώρας. Η ελπίδα που πεθαίνει τελευταία, που ζει περισσότερο ακόμα κι από εμάς τους ίδιους. Σε τι μπορούμε να ελπίζουμε σήμερα, με όσα συμβαίνουν κι όσα σχεδιάζονται στον πλανήτη; Μονάχα σε ότι ανέφερα στην αρχή της ομιλίας μας. Στην τύχη.
Καληνύχτα και καλή μας τύχη, φίλες και φίλοι!-
*Η ομιλία του Χρήστου Χωμενίδη στο Συνέδριο του Κύκλου Ιδεών “Η Ελλάδα Μετά”
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
