Ως ποιο σημείο φτάνει η ευθύνη, άρα και οι δικαιοδοσίες ενός κράτους για την προστασία των πολιτών του;
- Στο ερώτημα δεν έχει δοθεί απάντηση, σε όλη την ιστορία της ανθρωπότητας, και φυσικά δεν φιλοδοξεί να την δώσει αυτό το άρθρο. Η ασφάλεια είναι μέγεθος αντιστρόφως ανάλογο της ελευθερίας. Το σημείο στο οποίο μια κοινωνία επιλέγει να βάλει τα όρια αυτών των δύο εννοιών εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, ο πιο σημαντικός από τους οποίους είναι οι απειλές που δέχεται.
Ο λόγος για τον οποίο φτιάξαμε οργανωμένες κοινωνίες και κράτη είναι για να έχουν οι πολίτες μεγαλύτερη προστασία από αυτή που θα μπορούσαν να εξασφαλίσουν μόνοι τους. Τι γίνεται όμως όταν ένας ηγέτης αποφασίζει να “προστατέψει” τους πολίτες του με τρόπο που τους εκθέτει σε μεγαλύτερους κινδύνους; Εκεί, η εξέλιξη της προστασίας μπορεί να αποβεί μοιραία για τον προστατευόμενο. Όπως καταλαβαίνετε, αναφέρομαι στην προστασία που υπόσχονται στην αμερικανική Οικονομία οι δασμοί του Τραμπ.
Οι δασμοί δεν είναι σύγχρονη εφεύρεση. Επιβάλλονται από την αρχαιότητα, διότι έχουν ένα ακαταμάχητο πλεονέκτημα: ικανοποιείς τους “δικούς σου” και ρίχνεις τους άλλους. Δυστυχώς, αυτό είναι που φαίνεται. Όμως, όπως συμβαίνει με πολλές λειτουργίες της Οικονομίας, αυτό που φαίνεται είναι ακριβώς αντίθετο από αυτό που γίνεται!
- Πρώτα απ’ όλα, τους δασμούς δεν τους πληρώνει ο “ξένος”. Τους μετακυλίει, κατά το μεγαλύτερο μέρος (μπορεί να συμπιέσει λίγο και το δικό του περιθώριο κέρδους), στην τιμή του προϊόντος. Άλλωστε, γι’ αυτό ακριβώς μπαίνουν! Άρα είναι ένας κανονικότατος φόρος στους πολίτες, πέρα από όσους ήδη πληρώνουν στο κράτος – προστάτη.
Έπειτα, “προστατεύεις” πρόσκαιρα, τη δική σου παραγωγή, αν υπάρχει. Αν δεν υπάρχει, δεν πρόκειται οι δασμοί να δημιουργήσουν παράθυρο ευκαιρίας, διότι οι λόγοι που κάποιοι κλάδοι της Οικονομίας δεν ευδοκιμούν σε ένα κράτος είναι πολλοί και εξακολουθούν να υφίστανται και μετά την επιβολή των δασμών.
- Αν οι αμερικανικές εταιρείες ένδυσης και υπόδησης μεταφέρουν την παραγωγή τους στις ΗΠΑ, θα μπορεί ο Αμερικανός εργαζόμενος σ΄αυτές να πληρωθεί με 2 δολάρια μεροκάματο που παίρνει ο “συνάδελφός” του στο Πακιστάν, στο Μπανγκλαντές ή στο Λάος;
Αν πληρωθούν μεροκάματα ΗΠΑ, πόσο θα πουλιέται το μακό μπλουζάκι και τα αθλητικά παπούτσια; Αν η Ελλάδα βάλει κι άλλους δασμούς στα εισαγόμενα αυτοκίνητα (βάζει ήδη: το τέλος ταξινόμησης), πιστεύει κανένας ότι θα φτιάξουμε μια ελληνική BYD;
- Τα χρηματιστήρια όλου του κόσμου, μετά τις εξαγγελίες Τραμπ, έζησαν ένα μίνι “κραχ” που κανένας δεν εγγυάται ότι δεν θα γίνει μάξι. Ο ίδιος δικαιολόγησε την αντίδραση των διεθνών αγορών σαν ένα φάρμακο που έπρεπε να πάρουν. Οι υποστηρικτές του πανηγυρίζουν για την “επανάσταση” που ξεκίνησε, η οποία ευελπιστούν να επικρατήσει.
Οι αντίπαλοί του παρομοιάζουν αυτή την κίνηση με την εισβολή στο Καπιτώλιο των αγανακτισμένων οπαδών του μετά τις εκλογές του 2020 και ολοφύρονται για την ανακατωσούρα που έφερε στον κόσμο η εκλογή του πορτοκαλί σερίφη.
Η αλήθεια όμως είναι πιο σύνθετη. Οι δασμοί ποτέ δεν ήταν μόνο οικονομικό εργαλείο. Ήταν και είναι ένα όπλο στη γεωπολιτική σκακιέρα. Οποιαδήποτε, λοιπόν, κριτική αυτής της κίνησης δεν μπορεί να αφορά μόνο την παράμετρο της Οικονομίας, αλλά την αναδιάταξη δυνάμεων, σε έναν κόσμο, που μέχρι το 1991 ήταν διπολικός, για κάποια χρόνια μετά μονοπολικός, και πλέον εξελίσσεται σε πολυπολικό: ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία, Ε.Ε. και Ινδία θα είναι οι βασικοί παίκτες των επόμενων δεκαετιών.
- Σ΄ αυτόν τον κόσμο “χτίζει” θέση ο Τραμπ. Ναι, ανακατεύει ξανά την τράπουλα, διότι έπρεπε να ανακατευτεί. Ο δυτικός κόσμος, κι από τις δύο πλευρές του Ατλαντικού, ήταν, εδώ και καιρό, κατάκοιτος και κόντευε να πνιγεί από τον εμετό του. Αλλά όταν θα ξαναμοιραστούν τα χαρτιά, πόσο δυνατό χαρτί θα κρατάν οι ΗΠΑ; Και είμαστε σίγουροι ότι οι άλλοι παίκτες θα κάθονται ήσυχα στο τραπέζι;
Οι οικονομικοί πόλεμοι αρκετές φορές εξελίχθηκαν σε κανονικούς πολέμους. Από μία τέτοια σύγκρουση ξεκίνησε ο αγώνας της ανεξαρτησίας των ΗΠΑ. Για τον ίδιο λόγο ξαναπολέμησαν οι Αμερικάνοι με τη Βρετανία το 1812 και οι Βρετανοί με τους Κινέζους (πόλεμοι του οπίου: 1839-1842 & 1856-1860): η Κίνα ασκούσε πολιτική προστατευτισμού και η Βρετανία προσπαθούσε να ανοίξει τις κινεζικές αγορές.
- Ακόμα και στον πόλεμο Ρωσίας – Ουκρανίας, οι δασμοί έβαλαν το χεράκι τους. Η Συμφωνία Σύνδεσης Ε.Ε. – Ουκρανίας που προτάθηκε στον Γιανουκόβιτς προέβλεπε τη δημιουργία Ζώνης Ελεύθερου Εμπορίου (Deep and Comprehensive Free Trade Area – DCFTA), μεταξύ Ουκρανίας και Ε.Ε. και σταδιακή κατάργηση των δασμών.
Η Μόσχα πίεσε τον Γιανουκόβιτς να μην την υπογράψει και του πρόσφερε, για αντάλλαγμα, οικονομική βοήθεια 15 δισ. δολαρίων και εκπτώσεις στο φυσικό αέριο. Ο Γιανουκόβιτς το ξανασκέφθηκε και απέρριψε τη συμφωνία με την Ε.Ε. Αυτό οδήγησε στην ανατροπή του. Τη συνέχεια την ξέρουμε.
- Μπορεί οι δασμοί της Ε.Ε. στα αμερικανικά προϊόντα να μην είναι στο ύψος του αστάθμητου μέσου όρου που παρουσίασε ο Τραμπ στον πίνακά του, όμως η αλήθεια είναι ότι η Ε.Ε. έβαζε δασμούς στο εμπόριο με τις ΗΠΑ, υψηλότερους από τους δασμούς των ΗΠΑ προς αυτή.
Είχε επιπλέον πολιτική “πονηρών εμποδίων” με τη μορφή δήθεν προδιαγραφών, χρονοβόρων ελέγχων και προτύπων, που, εντελώς συμπτωματικά, “έκοβαν” τα αμερικανικά προϊόντα και “περνούσαν” τα ευρωπαϊκά. Είναι σύνηθες αυτό στις παγκόσμιες “εμπορικές κόντρες” και το κάνουν οι περισσότεροι.
Για άλλοθι σ΄ αυτούς τους εμπορικούς πολέμους επιστρατεύονται διάφορες δικαιολογίες, που συχνά έχουν και μια επιστημονικοφανή πατίνα. Αν πεις “δεν εισάγω αυτό το προϊόν, διότι έχει αυτό το στοιχείο που φοβάμαι ότι μπορεί να είναι επιβλαβές για τη δημόσια υγεία”, δεν μπορείς να κατηγορηθείς για πολιτική προστατευτισμού, έτσι δεν είναι;
- Πληρώνεις και μερικά ΜΜΕ που δαιμονοποιούν το προϊόν, ο κόσμος φοβάται, και η δουλειά έχει τελειώσει. Ο θιγόμενος θα πρέπει να προσφύγει σε κάποιον διεθνή θεσμό. Η εκδίκαση της υπόθεσης θα πάρει χρόνο και, μέχρι να βγει απόφαση, ο ντόπιος παραγωγός θα πουλάει ανενόχλητος, ενώ τα εισαγόμενα θα έχουν μπλοκαριστεί.
Αλλά ακόμα κι αν επιτραπεί η εισαγωγή, ποιος θα εισάγει κάτι που δεν το θέλουν οι καταναλωτές; Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο “πόλεμος” Ε.Ε. με τις ΗΠΑ για τα γενετικά τροποποιημένα τρόφιμα (ΓΤΤ).
- Όταν οι ΗΠΑ ανέπτυξαν ΓΤΤ, κυρίως σόγια, καλαμπόκι και βαμβάκι, η Ε.Ε. τα μπλόκαρε. Το 2003, οι ΗΠΑ μαζί με τον Καναδά και την Αργεντινή, προσέφυγαν στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) κατά της Ε.Ε., υποστηρίζοντας ότι η απαγόρευση παραβίαζε τις αρχές του ελεύθερου εμπορίου.
Το 2006, ο ΠΟΕ αποφάνθηκε ότι η Ε.Ε. δεν είχε παρουσιάσει επιστημονικά τεκμηριωμένες αποδείξεις για τις πιθανές επιπτώσεις των ΓΤΤ στη δημόσια υγεία και κακώς τα μπλόκαρε. Όμως, δεν απαίτησε από την Ε.Ε. να δεχθεί τα ΓΤΤ, αναγνωρίζοντας το δικαίωμα των κρατών να θέτουν αυστηρούς κανόνες για την προστασία των πολιτών τους. Το αποτέλεσμα είναι μια κατάσταση αλαλούμ, η οποία συνεχίζεται και σήμερα.
- Παρότι απαγορεύει την καλλιέργεια, η Ε.Ε. έχει εγκρίνει την εισαγωγή και, φυσικά, τη χρήση περισσότερων από 70 ΓΤΤ. Αλλά και σε όσα επιτρέπει την καλλιέργεια, το καθεστώς δεν είναι ίδιο για όλα τα μέλη. Το καλαμπόκι MON810 (απρόσβλητο από τα περισσότερα έντομα) καλλιεργείται σε Ισπανία και Πορτογαλία, όμως πολλές χώρες της Ε.Ε. το απαγορεύουν (μεταξύ τους και η Ελλάδα) κάνοντας χρήση του opt-out (ρήτρα διασφάλισης).
Όμως, δεν απαγορεύουν την εισαγωγή του, από την Ισπανία ή από χώρες εκτός Ε.Ε.! Προϊόντα που απαγορεύονται να εισαχθούν απ’ ευθείας, επιτρέπονται σε ζωοτροφές. Φυσικά επιτρέπεται η κατανάλωση του κρέατος αυτών των ζώων. Βγαίνει επιστημονικό συμπέρασμα; Όχι. Βγαίνει όμως εμπορικό.
- Ακόμα καλύτερο παράδειγμα είναι τα φάρμακα. Δεν υπάρχει διαφορετική ιατρική
επιστήμη στις ΗΠΑ και διαφορετική στην Ευρωπαϊκή Ένωση! Θα περίμενε κανένας να έχουν φτιάξει έναν κοινό οργανισμό ελέγχου, για να δίνει έγκριση κυκλοφορίας και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού. Όμως οι ΗΠΑ έχουν τον FDA (Food and Drug Administration) και η Ε.Ε. τον EMA (European Medicines Agency).
Η ύπαρξη και των δύο δημιουργεί προβλήματα στην παροχή ιατρικών υπηρεσιών, τόσο σε επιστημονικό όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Ένα φάρμακο μπορεί να εγκριθεί στις ΗΠΑ, αλλά μπορεί να χρειαστούν μήνες ή και χρόνια για να εγκριθεί στην Ε.Ε.
- Αυτό, εκτός από πρόβλημα για τους ασθενείς, σημαίνει και πολλά άλλα: διπλή γραφειοκρατία, κατακερματισμός στην έρευνα και τις κλινικές δοκιμές, άρα διπλό κόστος για τις εταιρείες, και αβεβαιότητα για τους επαγγελματίες υγείας. Το πρόσχημα είναι η προστασία της υγείας. Η ουσία είναι ο εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ και Ε.Ε. καθώς η φαρμακευτική δαπάνη και των δύο πλησιάζει τα 2 τρισ. δολάρια.
Το 2020, η Κίνα έβαλε φραγμό στην εισαγωγή αυστραλιανών προϊόντων, κυρίως στο κρασί και στο κριθάρι. Οι δασμοί αυτοί ήταν πολύ υψηλοί: για το κρασί έφταναν και το 218% και για το κριθάρι το 80,5%. Το πρόσχημα ήταν ότι δήθεν η Αυστραλία επιδοτούσε αυτά τα προϊόντα (dumping) για να πουλιούνται κάτω του κόστους, κάνοντάς τα φτηνότερα από τα αντίστοιχα κινεζικά!
- Η πραγματική όμως αιτία ήταν ότι η Αυστραλία είχε ζητήσει διεθνή έρευνα για την προέλευση του COVID-19, και το Πεκίνο ήθελε να την εμποδίσει. Επιπλέον, έπαιρνε εκδίκηση για τις περισσότερες από 100 φορές που η Αυστραλία είχε προσφύγει στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ) για πολιτικές dumping της Κίνας. Πού κατέληξε η διαφορά; Η Αυστραλία προσέφυγε στον ΠΟΕ, το 2024 η Κίνα ήρε τους δασμούς, αλλά και η Αυστραλία έκανε γαργάρα τα περί κορονοϊού…
Το dumping είναι ένα άλλο μεγάλο κεφάλαιο στις εμπορικές “κόντρες” των κρατών. Θεωρητικά απαγορεύεται από τον ΠΟΕ. Αλλά άντε να βρεις, γιατί ο τάδε παραγωγός από το τάδε κράτος πουλάει τόσο φτηνά. Και άντε να αποδείξεις ότι αυτό οφείλεται σε επιδότηση του κράτους, όταν μάλιστα, υπάρχουν ένα σωρό τρόποι αυτή η επιδότηση να μην φαίνεται ως επιδότηση.
- Αν ένα κράτος προσφύγει στον ΠΟΕ, μέχρι να εκδικασθεί το θέμα και να βγει η απόφαση, θα περάσουν αρκετά χρόνια. Η δουλειά πάλι θα έχει γίνει. Επιπλέον, κανένας διεθνής θεσμός δεν έχει τη δύναμη να επιβάλλει τις αποφάσεις του.
Χαρακτηριστικός εμπορικός “πόλεμος” για θέματα dumping ανάμεσα στις ΗΠΑ και τη Γαλλία (και γενικότερα την Ε.Ε.) ήταν αυτός που ξεκίνησε το 2004 και κράτησε πάνω από 15 χρόνια, με κάθε πλευρά να κατηγορεί την άλλη για παράνομες κρατικές ενισχύσεις στις εμβληματικές αεροναυπηγικές εταιρείες: την Airbus για την Ε.Ε. και την Boeing για τις ΗΠΑ.
- Ο ΠΟΕ έκρινε ότι και οι δύο πλευρές είχαν κάνει τις “λαδιές” τους, με παράνομες επιδοτήσεις. Το 2019, επέτρεψε στις ΗΠΑ να επιβάλουν αντίμετρα ύψους 7,5 δισ. δολαρίων σε ευρωπαϊκά προϊόντα (αεροσκάφη, κρασιά, τυριά, κ.ά.), εξαιτίας των παράνομων ενισχύσεων που δέχτηκε η Airbus. Αλλά το 2020, δικαίωσε και την Ε.Ε., αναγνωρίζοντας ότι το ίδιο έκαναν και οι ΗΠΑ προς την Boeing και έδωσε το δικαίωμα στην Ε.Ε. να επιβάλει δασμούς σε αμερικανικά προϊόντα.
Το θεσμικώς παράλογο του πράγματος είναι προφανές. Την κουτσουκέλα της Airbus θα την πλήρωνε ο παραγωγός του καμαμπέρ! Το 2021, όταν ανέλαβε ο Μπάιντεν, Ε.Ε. και ΗΠΑ έκαναν ανακωχή: οι δασμοί ανεστάλησαν εκατέρωθεν για πέντε χρόνια, αλλά οι διαφορές δεν έχουν ακόμα επιλυθεί.
- Η υπόθεση ανέδειξε την αδυναμία του ΠΟΕ να “εκδικάσει” λυσιτελώς σύνθετα προβλήματα επιδοτήσεων, αλλά και τη δυσκολία του καθορισμού της δικαιοδοσίας των κρατών σε στρατηγικής σημασίας τομείς της βιομηχανίας τους. Κι αυτό το ερώτημα είναι δύσκολο να απαντηθεί: έχει δικαίωμα ένα κράτος να χρησιμοποιεί φόρους πολιτών για να ενισχύει βιομηχανικές δραστηριότητες στρατηγικής σημασίας;
Οι περισσότεροι θα απαντήσουν: “όχι” αν είναι ιδιωτικές, “ναι” αν είναι κρατικές! Όμως, στην Ελλάδα, είναι οι κρατικές “στρατηγικές” βιομηχανίες αυτές που καταβροχθίζουν τις μεγαλύτερες επιδοτήσεις παράγοντας το χειρότερο ή και καθόλου προϊόν! Κι έπειτα, με ποια κριτήρια κάποια βιομηχανία χαρακτηρίζεται στρατηγικής σημασίας; Είναι εθνικού ή πελατειακού χαρακτήρα;
- Θα έπρεπε λοιπόν, εδώ και πολλά χρόνια, Ε.Ε., ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία και όσοι άλλοι πρόθυμοι ήθελαν, να έχουν καταλήξει σε συμφωνία πλήρους άρσης των δασμών στο μεταξύ τους εμπόριο, επενδύοντας στα οφέλη που θα είχε αυτό το καθεστώς για τους πολίτες των χωρών τους, αλλά και για τους παραγωγούς, καθώς θα τους ανάγκαζε να γίνονται ανταγωνιστικοί και να μην επαναπαύονται στις πολιτικές προστατευτισμού των χωρών τους.
Θα έπρεπε επίσης η Ε.Ε. να αποφασίσει για τον ρόλο της στο νέο γεωπολιτικό τοπίο. Θα είναι ισότιμος παίχτης με τους άλλους “αναδυόμενους” (και με τις ΗΠΑ) ή θα την δυναστεύει το σύνδρομο της “μεγαλομπεμπέκας”: να τραβάει την ουρά της απ’ έξω στα δύσκολα, αλλά στις φωτογραφίες να στέκεται δίπλα στον θείο Σαμ καμαρωτή για να φαίνεται και ψηλότερη. Και συχνά πυκνά, να του τραβάει κι από καμμιά κλωτσιά στο καλάμι.
- Δυστυχώς, η εμπειρία λέει πως όταν την τράπουλα πρέπει να την ανακατέψουν οι αριστοκράτες, του μπριτζ ας πούμε, και το αποφεύγουν, θα έρθει η στιγμή που θα την ανακατέψει ένας λαϊκός τύπος, πολύ άγαρμπα, με καθόλου τακτ και ενδεχομένως με πολύ λιγότερες γνώσεις του παιχνιδιού.
Διότι ένας “επιχειρηματίας” τύπου Τραμπ μπορεί να ξέρει από διαπραγματεύσεις, του επιπέδου “τι σου δίνω – τι μου δίνεις”, αλλά δεν είμαι καθόλου σίγουρος πως μπορεί να αντιληφθεί τις παγκόσμιες συνέπειες που έχει ένας γενικευμένος πόλεμος δασμών, ακόμα κι αν δεν καταλήξει σε κανονικό.
- Οδηγούμαστε σε συνθήκες παρόμοιες με αυτές του μεσοπολέμου, όταν είχε επικρατήσει η εθνικιστική οικονομία και κάθε κράτος όρθωνε δασμολογικά τείχη για να προστατέψει την παραγωγή του. Ίσως οι σύμβουλοι του Τραμπ είναι χρήσιμο να του θυμίσουν τι συνέβη το 1930, όταν δύο ομοϊδεάτες του, ο γερουσιαστής Σμουτ και ο βουλευτής Χόλεϊ έπεισαν τον πρόεδρο Χούβερ να υπογράψει, το 1930, τον νόμο για τους δασμούς που έγινε γνωστός ως the Smoot-Hawley Tariff Act.
Και ο Χούβερ και οι δύο Αμερικανοί πολιτικοί ήταν αναμφίβολα πατριώτες και ήθελαν να στηρίξουν τις αμερικανικές βιομηχανίες στη Μεγάλη Ύφεση, που είχε ξεκινήσει τον Οκτώβριο του 1929. Αλλά δεν είχαν ιδέα από το πώς λειτουργεί η παγκόσμια Οικονομία. Και, σαν τον Τραμπ, αγνόησαν τις πάμπολλες προειδοποιήσεις οικονομολόγων και επιχειρηματιών, για τις ολέθριες συνέπειες αυτής της πολιτικής.
- Το αποτέλεσμα ήταν η μεγαλύτερη “βουτιά” της Οικονομίας των ΗΠΑ στην ιστορία. Αντί να ενισχύσουν την εγχώρια παραγωγή, οι δασμοί βάθυναν την ύφεση. Όπως γίνεται και τώρα, οι εμπορικοί “εταίροι” των ΗΠΑ αντεπιτέθηκαν με δικούς τους δασμούς. Τα προϊόντα έγιναν πιο ακριβά για όλους, προκαλώντας κατακόρυφη πτώση των εξαγωγών των ΗΠΑ, αλλά και του παγκόσμιου εμπορίου.
Τα εργοστάσια έκλειναν, η ανεργία εκτοξεύτηκε στα ύψη. Από 8% το 1930, όταν ψηφίστηκε ο νόμος Smoot–Hawley, πήγε στο 16% το 1931 και στο 25% το 1932. Μέσα σε 4 χρόνια (1929 – 1933) οι εισαγωγές των ΗΠΑ μειώθηκαν κατά 66% και οι εξαγωγές κατά 61%. Το ΑΕΠ των ΗΠΑ από 103 δισ. δολάρια το 1929 έπεσε στα 55 δισ. δολάρια το 1933. Συνολικά, το παγκόσμιο εμπόριο μειώθηκε κατά 66% μεταξύ 1929 και 1934.
- Βέβαια, δεν ήταν ο νόμος των δασμών το μόνο αίτιο της Μεγάλης Ύφεσης, αλλά συνέβαλε αποφασιστικά. Το ίδιο πάει να γίνει και τώρα. Ήδη ο Μασκ έχει πάρει αποστάσεις και δεν χάνει ευκαιρία να τονίζει πόσο σημαντικό είναι να μην υπάρχουν δασμοί. Το κάνει σε συνεννόηση με τον Τραμπ;
Ήταν αυτή η κίνηση, ένας εκφοβιστικός πυροβολισμός του σερίφη, μια μπλόφα, για να τους εξαναγκάσει όλους να καθίσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων με στόχο τη διαμόρφωση ενός νέου γεωπολιτικού πλαισίου, που θα περιλαμβάνει και πολλά άλλα πέραν των δασμών;
- Ή μήπως είναι εμμονή στην αποτυχημένη, όπου κι αν εφαρμόστηκε, όποτε κι αν εφαρμόστηκε, “συνταγή” του προστατευτισμού; Δεν ξέρω. Θα δείξει. Αυτό όμως που ξέρω είναι ότι όταν το κράτος αναλαμβάνει να προστατέψει την Οικονομία, την οδηγεί σε μόνιμη εξάρτηση από την κρατική προστασία, σαν πρεζόνι.
Κι όσο ο παγκόσμιος ανταγωνισμός εντείνεται, η εξαρτημένη Οικονομία χρειάζεται όλο και μεγαλύτερες δόσεις. Μέχρι να την βρουν ένα πρωί κοκκαλωμένη, από υπερβολική δόση προστασίας. Αν αυτό συμβεί στις ΗΠΑ του 21ου αιώνα, θα παρασύρει όλον τον κόσμο, και η Μεγάλη Ύφεση του ’30 θα φαντάζει παιδική εκδρομή.
Υ.Γ.1 Μου έχει περάσει από το μυαλό, δεν το κρύβω, ότι μπορεί να έχει σορτάρει μετοχές και να βγάzει μερικά δισ. από αυτή την ιστορία.
Υ.Γ. 2 Καλό είναι τo γκρέμισμα της woke παράνοιας, Ντόναλντ, αλλά δεν γίνονται όλα τα πράγματα στον κόσμο με έναν νόμο κι ένα άρθρο. Ρώτα και κάποιον που τώρα τελευταία παρεπιδημεί στο Χάρβαρντ, για να σε ενημερώσει.
* Ο Θάνος Τζήμερος είναι επιχειρηματίας, πρώην πρόεδρος της “Δημιουργίας Ξανά”
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
