Ένα πλωτό νησί στη Βαλτιμόρη δημιουργεί ελπίδες για αναβίωση της προκυμαίας

Mark Byrnes

• Ο υγρότοπος του λιμανιού, δίπλα στο Εθνικό Ενυδρείο στη Βαλτιμόρη, είναι τόσο δημόσιος χώρος όσο και χαρακτηριστικό της προκυμαίας για την καταπολέμηση της ρύπανσης. Φωτογράφος: Philip Smith/The National Aquarium

Κανένας λογικός άνθρωπος δεν τόλμησε να περπατήσει πρόθυμα στα υφάλμυρα νερά δίπλα στο Εθνικό Ενυδρείο της Βαλτιμόρης για γενιές. Σκαρφαλωμένη σε ένα ζευγάρι προβλήτες που εκτείνονται στο εσωτερικό λιμάνι της πόλης, η εγκατάσταση φιλοξενεί περίπου 20.000 θαλάσσια ζώα, που κολυμπούν και γλιστρούν μέσα σε ένα εντυπωσιακό συγκρότημα με γυάλινο στέμμα.

Το αστικό περιβάλλον έξω από τα τείχη του είναι λιγότερο φιλόξενο: Ο ποταμός Jones Falls, ο οποίος τροφοδοτεί το λιμάνι της Βαλτιμόρης, ήταν μια βαριά μολυσμένη βιομηχανική πλωτή οδός για το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα και εξακολουθεί να σκουπίζει λύματα, σκουπίδια και τοξικές απορροές στη λεκάνη του κέντρου της πόλης μετά από κάθε καταιγίδα.

Αλλά ένας νέος βιότοπος 10.000 τετραγωνικών ποδιών (900 τετραγωνικών μέτρων) που ονομάζεται Harbor Wetland στοχεύει να βοηθήσει στην επαναφορά της υδρόβιας ζωής που κάποτε βουίζει στο εσωτερικό λιμάνι – και να βοηθήσει να γίνει ασφαλές κολύμπι και για τους ανθρώπους.

• Σχεδιασμένη από την αρχιτεκτονική εταιρεία Ayers Saint Gross, με έδρα τη Βαλτιμόρη, η πλωτή δομή είναι από τις μεγαλύτερες και πιο φιλόδοξες προσπάθειες για τον καθαρισμό των αστικών υδάτινων οδών αξιοποιώντας τις ιδιότητες φιλτραρίσματος των ιθαγενών θάμνων και χόρτων.

Αρχιτέκτονες και υπάλληλοι ενυδρείων επινόησαν μια νέα τεχνολογία πλωτήρων για να δημιουργήσουν μια τεχνητή εκδοχή των φυσικών υγροτόπων που κάποτε καθόριζαν την ακτογραμμή της περιοχής.

• Τώρα μια πολυεπίπεδη τοπογραφία με ποικίλες επιφάνειες φύτευσης, το έργο των 14 εκατομμυρίων δολαρίων προσελκύει ήδη μαλάκια, ψάρια και θαλασσοπούλια, μεταξύ άλλων πλασμάτων. Κατά τη διάρκεια των ωρών λειτουργίας, ο υγρότοπος λειτουργεί επίσης ως ελεύθερο πλωτό πάρκο, με υπερυψωμένο διάδρομο, καθίσματα και δομές σκίασης σχεδιασμένες για να προσελκύουν επισκέπτες από τη στεριά.

Η Jacqueline Bershad, αντιπρόεδρος σχεδιασμού και σχεδιασμού του Εθνικού Ενυδρείου, περιγράφει το έργο ως μέσο αντιμετώπισης δύο σημαντικών ερωτημάτων που αντιμετωπίζει το ίδρυμα, το οποίο αποτελεί άγκυρα στην προκυμαία από τότε που άνοιξε το 1981. «Πώς μπορούμε να φέρουμε πίσω ένα μικρό κομμάτι του κόλπου Chesapeake στο εσωτερικό λιμάνι», είπε, «και επίσης να φέρουμε τους ανθρώπους κάτω στο νερό;»

• Σχεδιασμένος για να μιμείται ένα παλιρροϊκό έλος, ο τεχνητός υγρότοπος είναι χτισμένος πάνω σε μια πλατφόρμα τοποθετημένη σε πλωτήρες. Φωτογράφος: Philip Smith/The National Aquarium

Υπάρχει ελπίδα ότι το έργο μπορεί να σηματοδοτήσει ένα νέο ορόσημο στη συνεχιζόμενη ανάκαμψη της υδάτινης υγείας της Βαλτιμόρης. Ο ποταμός Patapsco, ο οποίος σχηματίζει το εσωτερικό λιμάνι, ρέει στο Chesapeake, τη μεγαλύτερη εκβολή στις ΗΠΑ και ένα κρίσιμο μέρος της οικονομικής ζωής της περιοχής.

• Το 2002, η πόλη της Βαλτιμόρης συνήψε διάταγμα συναίνεσης με την Υπηρεσία Προστασίας του Περιβάλλοντος και το Τμήμα Περιβάλλοντος του Μέριλαντ, προκειμένου να διορθώσει τις επίμονες υπερχειλίσεις από το γερασμένο αποχετευτικό σύστημα της πόλης – παραβίαση του νόμου περί καθαρού νερού – μέχρι το 2016. Παρά την πρόοδο, η συμφωνία έχει έκτοτε παραταθεί έως το 2030.

Σήμερα, η πλούσια σε θρεπτικά συστατικά απορροή στο λιμάνι προκαλεί ανθίσεις φυκιών που καταστρέφουν το διαλυμένο οξυγόνο, δημιουργώντας «νεκρές ζώνες» που πνίγουν τη θαλάσσια ζωή. Το Εθνικό Ενυδρείο έχει καταγράψει επίπεδα χλωροφύλλης από άνθιση φυκιών τον Ιανουάριο του 2020 έως και 670 μικρογραμμάρια ανά λίτρο – 655 μικρογραμμάρια πάνω από ένα υγιές επίπεδο.

• Είναι ένα πρόβλημα που το ενυδρείο προσπαθεί να αντιμετωπίσει από τότε που εγκατέστησε για πρώτη φορά έναν πλωτό υγρότοπο 200 τετραγωνικών ποδιών το 2010. Καθώς τα αναπτυσσόμενα φυτά επεκτείνουν τις ρίζες τους στο νερό, απορροφούν περίσσεια θρεπτικών ουσιών και ρύπων όπως τα βαρέα μέταλλα.

Ενώ τέτοια χαρακτηριστικά αναπτύσσονται συχνά σε λίμνες συγκράτησης ομβρίων υδάτων, το Εθνικό Ενυδρείο ήταν από τα πρώτα που επιχείρησαν ένα για ένα υφάλμυρο παλιρροϊκό σύστημα. «Ήταν αρκετά καινοτόμο εκείνη την εποχή», δήλωσε η Amelle Schultz, διευθύντρια στο Ayers Saint Gross. «Αλλά υπήρχαν βασικά ελαττώματα. Καθώς η βιομάζα τους μεγάλωνε, ουσιαστικά βυθίστηκαν κάτω από το ίδιο τους το βάρος».

• Η Schultz και η ομάδα της κλήθηκαν να δημιουργήσουν ένα γενικό σχέδιο για την πανεπιστημιούπολη του Εθνικού Ενυδρείου το 2016, δουλεύοντας από μια προηγούμενη ιδέα της Studio Gang με έδρα το Σικάγο. «Εντοπίσαμε ζώνες που θα ερμήνευαν διαφορετικά οικοσυστήματα της λεκάνης απορροής του κόλπου Chesapeake: την παράκτια πεδιάδα, το οροπέδιο των Απαλαχίων και το αλμυρό έλος. Το ενυδρείο αναγνώρισε το αλμυρό έλος ως το πρώτο έργο που ήθελε να εφαρμόσει», δήλωσε ο Schultz.

Οι εργαζόμενοι ξεκινούν τη διαδικασία μερικής βύθισης της δομής του υγροτόπου του λιμανιού στις 20 Μαΐου 2024.Φωτογράφος: Philip Smith/The National Aquarium

Η Ayers Saint Gross πήρε επίσης μια ρωγμή σε ένα νέο σχέδιο για έναν πλωτό υγρότοπο και το 2017, ένα μικρό πρωτότυπο εγκαταστάθηκε στο λιμάνι, ενσωματώνοντας μια επιφάνεια φύτευσης τοποθετημένη σε πλωτήρα που θα μπορούσε να ρυθμιστεί για πλευστότητα καθώς τα ελώδη φυτά μεγάλωναν στην κορυφή του.

• Σύντομα, εμφανίστηκαν killifish και μπλε καβούρια, καθώς και τα μεγαλύτερα πλάσματα που τα τρώνε, όπως πετρόψαρα και κορμοράνοι. «Ήταν πολύ επιτυχημένο», δήλωσε ο Schultz. «Ήταν το εννοιολογικό θεμέλιο της διευρυμένης έκδοσης».

Αυτό το μεγαλύτερο ανθρωπογενές έλος χρειάστηκε αρκετούς μήνες για να κατασκευαστεί και να φυτευτεί, φέρνοντας στοιχεία όπως αλλαγές υψομέτρου και σύστημα αερισμού. Αναμένεται να είναι μια κλήρωση για τους κατοίκους του κόλπου όπως τα στρείδια, τα οποία συνεισφέρουν τις δικές τους δυνάμεις φιλτραρίσματος νερού:

• Το βυθισμένο τμήμα της περιοχής περιλαμβάνει τεχνητούς υφάλους σπαρμένους με κοχύλια που προέρχονται από κοντινά εστιατόρια θαλασσινών. Ο υγρότοπος είναι γεμάτος με ένα ρηχό κανάλι που περνά μέσα από το γρασίδι, με ρεύμα που τροφοδοτείται από 35 αερογέφυρες – γιγαντιαίες εκδόσεις των φυσαλίδων σε δεξαμενές ψαριών στο σπίτι – αντλώντας οξυγόνο στο νερό.

Η κυκλοφορία του ρέματος μιμείται την παλιρροιακή δράση στις αλυκές, με μία διαφορά. “Αυτό πηγαίνει μόνο με έναν τρόπο, αλλά τα ζώα δεν το γνωρίζουν αυτό”, δήλωσε ο Paul Valiquette, διευθυντής κατασκευής και λειτουργίας εκθεμάτων του ενυδρείου.

Με χρόνια εμπειρίας με εσωτερικούς βιότοπους, ο Valiquette περιέγραψε την πρόκληση της δημιουργίας ενός πλήρως υπαίθριου εκθέματος καθώς συνεργάστηκε με τον γενικό επιμελητή του Εθνικού Ενυδρείου Jack Cover για να υπολογίσει τις εσωτερικές λειτουργίες του υγροτόπου.

• Τα αποτελέσματα, μέχρι στιγμής, φαίνονται ενθαρρυντικά: Έδειξε τα μικρά κοπάδια του Ατλαντικού που κρύβονται στις σκιές του κορδονιού και περιέγραψε πώς ένα ευρύ φάσμα ειδών, από χελώνες μέχρι ενυδρίδες ποταμών (που έχουν καταγραφεί να παίζουν στην αποβάθρα από κάμερες ασφαλείας ενυδρείου), έχουν βρει το δρόμο τους προς τον τεχνητό υγρότοπο.

Κάποτε άφθονα στο Chesapeake, τα στρείδια είναι τρομεροί τροφοδότες φίλτρων που μπορούν να βοηθήσουν στη βελτίωση της ποιότητας του νερού για άλλα είδη. Φωτογράφος: Philip Smith/The National Aquarium

• “Είναι κυριολεκτικά σαν μια όαση”, δήλωσε ο Bershad, ο οποίος σημείωσε ότι τα αρχικά σχέδια απαιτούσαν την επέκταση της δομής περαιτέρω κατά μήκος της προβλήτας. Η μελλοντική επέκταση μπορεί ακόμα να έρχεται. Το έργο αντικατοπτρίζει επίσης τη συνεχιζόμενη μεταμόρφωση του ίδιου του Εθνικού Ενυδρείου, από ένα αυτόνομο περίβλημα άγριας ζωής σε ένα που παρέχει δημόσιους χώρους για συγκέντρωση, για όλα τα είδη ειδών.

«Δεν βάζουμε ζώα εδώ», είπε. «Δημιουργούμε ένα μέρος για να έρθουν».

Η πολυπλοκότητα και τα παλιρροιακά χαρακτηριστικά του Harbor Wetland είναι ασυνήθιστα, αλλά άλλες πόλεις πειραματίζονται επίσης με τεχνητά χαρακτηριστικά ακτογραμμής που είναι πιο ανθεκτικά στις πλημμύρες και φιλικά προς την άγρια ζωή από τα θαλάσσια τείχη από σκυρόδεμα ή χάλυβα.

Πλωτός υγρότοπος που ξεκίνησε στο Charles

• Ένα πλωτό νησί εκτοξεύεται στον ποταμό Charles στο Cambridge της Μασαχουσέτης τον Ιούνιο του 2020.Φωτογράφος: David L. Ryan/The Boston Globe via Getty Images

Στη Βοστώνη, για παράδειγμα, ένα χορτώδες πλωτό νησί αποτελεί χαρακτηριστικό του ποταμού Charles εδώ και αρκετά χρόνια και μια ομάδα ερευνητών με επικεφαλής έναν επιστήμονα του Πανεπιστημίου Northeastern πρότεινε την επένδυση της προκυμαίας σε ένα “Emerald Tutu” μονάδων βιομάζας που θα μπορούσαν τόσο να βελτιώσουν την ποιότητα του νερού όσο και να παρέχουν προστασία από τα κύματα καταιγίδας, όπως τα παράκτια έλη που κάποτε περικύκλωναν την πόλη.

• Το Wild Mile του Σικάγο, ένα πλωτό οικολογικό πάρκο που ξεκίνησε με το ενυδρείο Shedd και άλλους τοπικούς εταίρους το 2017, αποτελείται από μια σειρά πλωτών χαλιών ιθαγενών φυτών που αναπτύσσονται στον βαριά μολυσμένο ποταμό Σικάγο, χρησιμεύοντας ως φίλτρο ενώ προσελκύουν θαλάσσια ζωή, συμπεριλαμβανομένης της τοπικής χελώνας Chonk.

Η Βαλτιμόρη έχει ήδη μια θαλάσσια διασημότητα, τον Mr. Trash Wheel. Κατοικώντας σε λίγες προβλήτες μακριά από το Εθνικό Ενυδρείο, ο ηλιακός συλλέκτης απορριμμάτων με τα googly μάτια παίρνει σκουπίδια από το 2014 και έχει δημιουργήσει μια ολόκληρη οικογένεια τροχών απορριμμάτων.

• Ενώ η απορροή παραμένει πρόβλημα, η ποιότητα του νερού στο εσωτερικό λιμάνι έχει βελτιωθεί καθώς οι ρυπογόνες βιομηχανίες έδωσαν τη θέση τους σε πύργους γραφείων και κατοικιών. Τον Ιούνιο, ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός Waterfront Partnership of Baltimore πραγματοποίησε μια δημόσια εκδήλωση κολύμβησης στο λιμάνι – κάποτε αδιανόητη, τώρα συχνά όχι πιο επικίνδυνη από άλλες παραλίες του κόλπου.

Mr. Trash Wheel, τοπικά αγαπημένο gadget αναχαίτισης σκουπιδιών, εργάζεται σκληρά στη Βαλτιμόρη.Φωτογράφος: David Dudley/Bloomberg News

• Η σχέση της Βαλτιμόρης με την προκυμαία της θα εξελιχθεί περαιτέρω καθώς η πόλη περιμένει την ανάπλαση του Harborplace, της «αγοράς φεστιβάλ» που κάποτε ήταν ένα λαμπρό παράδειγμα της ανανέωσης της αστικής προκυμαίας της δεκαετίας του 1980.

Το 2022, ένας τοπικός προγραμματιστής απέκτησε το αποτυχημένο συγκρότημα λιανικής πώλησης, που βρίσκεται λίγα βήματα από το Εθνικό Ενυδρείο, και πρότεινε την αντικατάσταση των περιπτέρων του με ένα μείγμα εμπορικών και οικιστικών κτιρίων. Τα σχέδια περιλαμβάνουν επίσης «ηπιότερες» ακτές και νέες εγκαταστάσεις συγκράτησης απορροής, με πρώιμες αποδόσεις που δείχνουν ένα πλωτό πάρκο και μια σειρά από μικρά διαμορφωμένα νησιά.

• Η Schultz δήλωσε ότι υπήρξε μια «ανταλλαγή γνώσεων» μεταξύ των ανθρώπων που αναπτύσσουν τους δημόσιους χώρους του Harborplace και της ομάδας Harbor Wetland. «Αλλά είναι δύο πολύ ξεχωριστά έργα. Οι σχέσεις είναι καθιερωμένες, αλλά πολύ περιστασιακές», πρόσθεσε.

Ήδη, ωστόσο, η Schultz παρατήρησε τον αντίκτυπο που είχε η δουλειά της στους επισκέπτες. «Πήγα τα παιδιά μου και τον σύζυγό μου εκεί κάτω μετά το δείπνο, γιατί ήθελα να δουν σε τι περνούσα όλο μου το χρόνο. Και άκουσα ένα μικρό κορίτσι να λέει στον μπαμπά της: «Όλα αυτά έχουν να κάνουν με τον κόλπο Τσέσαπικ!». Ήξερε ήδη τι αντιπροσωπεύει αυτό το έργο».

• Μπορεί να αναπαραχθεί αλλού; “Άλλες προκυμαίες θα έχουν διαφορετικά οικοσυστήματα”, δήλωσε η Schultz, “αλλά αυτές οι βασικές αρχές της διατήρησης του νερού, της σύνδεσης των ανθρώπων με το νερό και της εκπαίδευσης των ανθρώπων σε περιβαλλοντικά θέματα και ιστορική οικολογία μπορούν να μεταφερθούν σε διάφορες τοποθεσίες”.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ – ΑΠΟΔΟΣΗ 

Τατιανή Σάγιεχ