«Η ανθρώπινη νοημοσύνη», έγραψε κάποτε ο πολιτισμικός κριτικός Neil Postman, »είναι από τα πιο εύθραυστα πράγματα στη φύση. Δεν χρειάζονται πολλά για να την αποσπάσει κανείς, να την καταστείλει ή ακόμη και να την εξοντώσει».
Το έτος ήταν 1988, ένας πρώην ηθοποιός του Χόλιγουντ βρισκόταν στον Λευκό Οίκο και ο Postman ανησυχούσε για την επικράτηση των εικόνων έναντι των λέξεων στα αμερικανικά μέσα ενημέρωσης, τον πολιτισμό και την πολιτική. Η τηλεόραση «προετοιμάζει το μυαλό μας να αντιλαμβάνεται τον κόσμο μέσω κατακερματισμένων εικόνων και αναγκάζει τα άλλα μέσα ενημέρωσης να προσανατολίζονται προς αυτή την κατεύθυνση», υποστήριξε σε ένα δοκίμιο στο βιβλίο του Conscientious Objections. «Μια κουλτούρα δεν χρειάζεται να εξαναγκάσει τους μελετητές σε φυγή για να τους καταστήσει ανίκανους. Μια κουλτούρα δεν χρειάζεται να καίει βιβλία για να διασφαλίσει ότι δεν θα διαβαστούν Υπάρχουν άλλοι τρόποι για να επιτευχθεί η βλακεία».
Αυτό που μπορεί να φαινόταν κατσούφικο το 1988 διαβάζεται περισσότερο σαν προφητεία από την οπτική γωνία του 2024. Αυτόν τον μήνα, ο ΟΟΣΑ δημοσίευσε τα αποτελέσματα μιας τεράστιας άσκησης: προσωπικές αξιολογήσεις των δεξιοτήτων γραμματισμού, αριθμητικής και επίλυσης προβλημάτων 160.000 ενηλίκων ηλικίας 16-65 ετών σε 31 διαφορετικές χώρες και οικονομίες. Σε σύγκριση με την τελευταία σειρά αξιολογήσεων μια δεκαετία νωρίτερα, οι τάσεις στις δεξιότητες αλφαβητισμού ήταν εντυπωσιακές. Η επάρκεια βελτιώθηκε σημαντικά μόνο σε δύο χώρες (Φινλανδία και Δανία), παρέμεινε σταθερή σε 14 και μειώθηκε σημαντικά σε 11, με τη μεγαλύτερη επιδείνωση στην Κορέα, τη Λιθουανία, τη Νέα Ζηλανδία και την Πολωνία.
Μεταξύ των ενηλίκων με τριτοβάθμια εκπαίδευση (όπως οι απόφοιτοι πανεπιστημίων), η επάρκεια του γραμματισμού μειώθηκε σε 13 χώρες και αυξήθηκε μόνο στη Φινλανδία, ενώ σχεδόν όλες οι χώρες και οι οικονομίες παρουσίασαν μείωση της επάρκειας του γραμματισμού μεταξύ των ενηλίκων με εκπαίδευση κάτω από το ανώτερο επίπεδο της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Η Σιγκαπούρη και οι ΗΠΑ είχαν τις μεγαλύτερες ανισότητες τόσο στον γραμματισμό όσο και στον αριθμητισμό.
«Το 30% των Αμερικανών διαβάζει σε επίπεδο που θα περίμενε κανείς από ένα 10χρονο παιδί», μου είπε ο Andreas Schleicher, διευθυντής για την εκπαίδευση και τις δεξιότητες στον ΟΟΣΑ – αναφερόμενος στο ποσοστό των ανθρώπων στις ΗΠΑ που σημείωσαν επίπεδο 1 ή χαμηλότερο στον γραμματισμό. «Είναι πραγματικά δύσκολο να το φανταστεί κανείς – ότι κάθε τρίτο άτομο που συναντάτε στο δρόμο δυσκολεύεται να διαβάσει ακόμη και απλά πράγματα».
Σε ορισμένες χώρες, η επιδείνωση εξηγείται εν μέρει από τη γήρανση του πληθυσμού και τα αυξανόμενα επίπεδα μετανάστευσης, αλλά ο Schleicher λέει ότι αυτοί οι παράγοντες από μόνοι τους δεν εξηγούν πλήρως την τάση. Η δική του υπόθεση δεν θα εξέπληττε τον Πόστμαν: ότι η τεχνολογία έχει αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο πολλοί από εμάς καταναλώνουμε πληροφορίες, μακριά από μεγαλύτερα, πιο σύνθετα γραπτά κείμενα, όπως βιβλία και άρθρα εφημερίδων, σε σύντομες αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και βίντεο κλιπ.
Ταυτόχρονα, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν καταστήσει πιο πιθανό να «διαβάζετε πράγματα που επιβεβαιώνουν τις απόψεις σας, αντί να ασχοληθείτε με διαφορετικές προοπτικές, και αυτό είναι που χρειάζεστε για να φτάσετε [στα ανώτερα επίπεδα] στην αξιολόγηση του γραμματισμού [του ΟΟΣΑ], όπου πρέπει να διακρίνετε τα γεγονότα από τις απόψεις, να περιηγηθείτε στην ασάφεια, να διαχειριστείτε την πολυπλοκότητα», εξήγησε ο Schleicher.
Οι συνέπειες για την πολιτική και την ποιότητα του δημόσιου διαλόγου είναι ήδη εμφανείς. Και αυτές, επίσης, είχαν προβλεφθεί. Το 2007, ο συγγραφέας Caleb Crain έγραψε στο περιοδικό The New Yorker ένα άρθρο με τίτλο «Twilight of the Books» (Το λυκόφως των βιβλίων) για το πώς θα μπορούσε να μοιάζει μια πιθανή κουλτούρα μετά τη μόρφωση. Στις προφορικές κουλτούρες, έγραψε, εκτιμώνται τα κλισέ και τα στερεότυπα, οι συγκρούσεις και οι χαρακτηρισμοί εκτιμώνται επειδή είναι αξιομνημόνευτοι, και οι ομιλητές τείνουν να μην διορθώνονται επειδή «μόνο σε μια εγγράμματη κουλτούρα πρέπει να λογοδοτούν για τις ασυνέπειες του παρελθόντος». Σας ακούγεται οικείο αυτό;
Αυτές οι τάσεις δεν είναι αναπόφευκτες ή μη αναστρέψιμες. Η Φινλανδία αποδεικνύει τη δυνατότητα της υψηλής ποιότητας εκπαίδευσης και των ισχυρών κοινωνικών κανόνων να διατηρήσουν έναν εξαιρετικά εγγράμματο πληθυσμό, ακόμη και σε έναν κόσμο όπου υπάρχει το TikTok. Η Αγγλία δείχνει τη διαφορά που μπορεί να κάνει η βελτιωμένη σχολική εκπαίδευση: εκεί, το επίπεδο εγγραμματοσύνης των ατόμων ηλικίας 16-24 ετών ήταν σημαντικά καλύτερο από ό,τι πριν από μια δεκαετία.
Το ερώτημα αν η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να ανακουφίσει ή να επιδεινώσει το πρόβλημα είναι πιο δύσκολο. Συστήματα όπως το ChatGPT μπορούν να έχουν καλές επιδόσεις σε πολλές εργασίες ανάγνωσης και γραφής: μπορούν να αναλύσουν όγκους πληροφοριών και να τις μειώσουν σε περιλήψεις.
Ορισμένες μελέτες δείχνουν ότι, όταν αυτά τα εργαλεία αναπτύσσονται στον εργασιακό χώρο, μπορούν να αυξήσουν σημαντικά την απόδοση των εργαζομένων με χαμηλότερη εξειδίκευση. Σε μια μελέτη, οι ερευνητές παρακολούθησαν τον αντίκτυπο ενός εργαλείου τεχνητής νοημοσύνης σε υπαλλήλους εξυπηρέτησης πελατών που παρείχαν τεχνική υποστήριξη μέσω γραπτών πλαισίων συνομιλίας. Το εργαλείο τεχνητής νοημοσύνης, που είχε εκπαιδευτεί με βάση τα μοτίβα συνομιλίας των κορυφαίων εκτελεστών, παρείχε σε πραγματικό χρόνο προτάσεις κειμένου στους πράκτορες σχετικά με τον τρόπο απάντησης στους πελάτες. Η μελέτη διαπίστωσε ότι οι εργαζόμενοι με χαμηλότερη εξειδίκευση έγιναν πιο παραγωγικοί και τα πρότυπα επικοινωνίας τους έγιναν πιο παρόμοια με εκείνα των εργαζομένων με υψηλότερη εξειδίκευση.
Ο David Autor, καθηγητής οικονομικών στο ΜΙΤ, υποστήριξε μάλιστα ότι τα εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης θα μπορούσαν να επιτρέψουν σε περισσότερους εργαζόμενους να εκτελούν ρόλους με υψηλότερα προσόντα και να βοηθήσουν στην αποκατάσταση «της καρδιάς της αγοράς εργασίας των ΗΠΑ με μεσαία προσόντα και μεσαία τάξη».
Όμως, όπως λέει ο Autor, για να μπορέσετε να αξιοποιήσετε σωστά ένα εργαλείο για να «ανεβάσετε επίπεδο» τις δεξιότητές σας, χρειάζεστε αρχικά μια αξιοπρεπή βάση. Ελλείψει αυτού, ο Schleicher ανησυχεί ότι οι άνθρωποι με φτωχές δεξιότητες γραφής και ανάγνωσης θα γίνουν «αφελείς καταναλωτές προκατασκευασμένου περιεχομένου».
Με άλλα λόγια, χωρίς στέρεες δικές σας δεξιότητες, είναι μόνο λίγα βήματα από το να υποστηρίζεστε από τη μηχανή, μέχρι να βρεθείτε εξαρτημένοι από αυτήν ή υποκείμενοι σε αυτήν.
SARAH O’CONNOR, Financial Times
Τ.Σ.
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
