Σαν σήμερα, το 1919, ο Μουσταφά Κεμάλ αποβιβάστηκε στη Σαμψούντα, δίνοντας το σύνθημα για το τελικό και πλέον αιματηρό στάδιο της γενοκτονίας. Χιλιάδες Πόντιοι, εξολοθρεύτηκαν, εκτοπίστηκαν, αφανίστηκαν.
Μιλώντας στο CNN Greece, ο ιστορικός, Βλάσης Αγτζίδης, σημειώνει ότι «η διαδικασία εξόντωσης, ξεκινάει το Πάσχα του 1914 από τους Έλληνες της Ανατολικής Θράκης, αμέσως την ίδια εποχή επεκτείνεται στη Δυτική Μικρά Ασία για να ακολουθήσει το 1915 η μεγάλη γενοκτονία των Αρμενίων, που είναι το πιο γνωστό κομμάτι όλης αυτής της ιστορικής διαδικασίας και το 1916 πλέον να έρθει η σειρά των Ελλήνων του Μικρασιατικού Πόντου».
Η 19η Μαΐου δεν είναι απλώς μια ημέρα εθνικής μνήμης. Είναι κραυγή αντίστασης στην ιστορική λήθη. Η γενοκτονία των Ποντίων δεν υπήρξε μια παρεπόμενη τραγωδία ενός πολέμου ή μια «εσωτερικής σύγκρουσης».
Ήταν μια συστηματικά οργανωμένη επιχείρηση εξόντωσης που στόχο είχε την εξαφάνιση της ελληνικής παρουσίας στον Εύξεινο Πόντο, ενός πληθυσμού που άντεξε για περισσότερα από 2.500 χρόνια στην καρδιά της Ανατολής.
Η Τουρκία, τόσο υπό το καθεστώς των Νεότουρκων όσο και υπό τον κεμαλισμό, σχεδίασε και εκτέλεσε μια εθνοκαθαρτική πολιτική, με στόχο την πλήρη ομογενοποίηση της επικράτειάς της.
Η γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού θεμελιώθηκε σε μια βαθιά ριζωμένη εθνικιστική και ισλαμιστική ιδεολογία. Με την άνοδο των Νεότουρκων στην εξουσία το 1908, η Οθωμανική Αυτοκρατορία εισήλθε σε μια φάση ριζικού μετασχηματισμού. Ο στόχος ήταν σαφής: η δημιουργία ενός «καθαρού», τουρκικού κράτους, απαλλαγμένου από «ξένα σώματα» όπως οι Αρμένιοι, οι Ασσύριοι και οι Έλληνες.
Από τον Οθωμανισμό στον Τουρκικό Εθνικισμό: Ο Πόντος ως εμπόδιο στο «εθνικό όραμα»
Η γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού δεν ήταν τυχαίο ξέσπασμα μίσους ή σύμπτωμα πολέμου. Ήταν το αποτέλεσμα συγκεκριμένης ιδεολογικής στόχευσης και ψυχρού γεωπολιτικού σχεδιασμού, που εδραιώθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα με τη μετάβαση από την πολυεθνοτική Οθωμανική Αυτοκρατορία στο ρατσιστικό, αποκλειστικό εθνικό κράτος της νέας Τουρκίας.
Το 1908, η άνοδος στην εξουσία των Νεότουρκων (Κομιτάτο «Ένωση και Πρόοδος») σηματοδότησε την έναρξη μιας φάσης εθνοκάθαρσης που αρχικά στόχευε Αρμένιους και Έλληνες της Μικράς Ασίας. Η πολιτική τους βασίστηκε σε μία βασική αρχή: «Ένα κράτος, μία γλώσσα, μία θρησκεία, ένας λαός: ο Τούρκος».
Όπως σημειώνει ο Βλάσης Αγτζίδης: «οι Νεότουρκοι, ως σκληροί εθνικιστές και κυρίως στρατιωτικοί, που σημαίνει ότι έχουν πολύ σκληρή αντίληψη της βίας και την αντίληψη ότι η μέθοδος θα είναι η βία για την επίλυση των κοινωνικών προβλημάτων, αποφασίζουν την εξόντωση των πληθυσμών αυτών γιατί τους θεωρούν εμπόδιο, τους θεωρούν μη αφομοιώσιμους και για αυτό το λόγο εκπονούν αυτά τα σχέδια των της εξόντωσης των εθνικών εκκαθαρίσεων κατά των χριστιανικών κοινοτήτων».
Οι Έλληνες του Πόντου -με τα σχολεία τους, τις κοινότητες, τις εκκλησίες και την οικονομική τους δύναμη- συγκροτούσαν ένα ισχυρό και ανθεκτικό πολιτισμικό ανάχωμα, το οποίο δεν μπορούσε να ενσωματωθεί στο νέο εθνικό σχέδιο. Αντί να υποτάσσονται, οι Πόντιοι αντιστέκονταν, διατηρώντας ισχυρή ελληνική ταυτότητα, παιδεία και ορθόδοξη πίστη.
Αυτό τους κατέστησε στόχο προτεραιότητας.
«Η επιβίωση του ελληνικού στοιχείου στον Πόντο αποτελούσε απειλή για την ακεραιότητα του μελλοντικού τουρκικού κράτους» είχε σημειώσει χαρακτηριστικά ο ιστορικός Taner Akçam.
Ο Πόντος στο γεωπολιτικό σκάκι: Εμπόδιο στην τουρκική συνοχή
Η περιοχή του Πόντου δεν είχε μόνο πολιτισμική βαρύτητα, αλλά είχε και τεράστια γεωστρατηγική σημασία.
Ήλεγχε:
- Την πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα
- Τα ορυχεία και εμπορικά λιμάνια όπως η Τραπεζούντα
- Τις διαβάσεις προς την Καυκασία, όπου οι Ρώσοι επεδίωκαν επιρροή
Η δημιουργία ενδεχόμενου αυτόνομου ποντιακού κράτους ή μιας ελληνικής εστίας σε συνεργασία με ρωσικά συμφέροντα προβλημάτιζε έντονα την Άγκυρα. Έτσι, η στρατιωτική εξουδετέρωση του ποντιακού πληθυσμού εντάχθηκε σε ένα προληπτικό σχέδιο «ασφαλείας» και εθνοκάθαρσης.
Ο Βλ. Αγτζίδης υπογραμμίζει: «Αν θέλουμε να είμαστε δίκαιοι, θα πρέπει να μιλήσουμε ότι εκεί συνέβη ένα μεγάλο χριστιανικό ολοκαύτωμα γιατί αυτός ήταν ο στόχος και στην πρώτη απόφαση των Νεότουρκων, τον Οκτώβριο του 1911 για την εξόντωσή τους δεν αναφέρονται σε εθνοτικές ομάδες Έλληνες, Αρμένιους, Ασυρούς, ούτε βεβαίως σε υπο ομάδες του κάθε έθνους, αλλά αφορούν τους χριστιανούς, μιλούν για την καταστολή των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας».
Από την ιδεολογία στην εφαρμογή: Η Κεμαλική φάση της εξόντωσης
Αν οι Νεότουρκοι έθεσαν τα θεμέλια της γενοκτονίας, το κεμαλικό καθεστώς ήταν εκείνο που την ολοκλήρωσε μεθοδικά και αμετάκλητα. Ο Μουσταφά Κεμάλ, παρά την κοσμική ρητορική του, κληρονόμησε και αξιοποίησε στο έπακρο τη μισαλλοδοξία και τη ρατσιστική λογική των προκατόχων του.
Η ίδρυση του «εθνικού τουρκικού κράτους» απαιτούσε:
- Εκδίωξη κάθε μη μουσουλμανικού πληθυσμού
- Καταστροφή της ιστορικής συνέχειας των Ελλήνων στην Ανατολή
- Αφανισμό της πολιτισμικής και θρησκευτικής κληρονομιάς τους
«Η ύπαρξη του Έλληνα στον Πόντο έπρεπε να τελειώσει για να γεννηθεί η Τουρκία», έγραφε στο ημερολόγιό του ο Τούρκος στρατηγός Nurettin Pasha.
«Ειδικά στην περιοχή του Πόντου ξεκινάει από το χειμώνα του 1916. Πλέον οι μέθοδοι είναι σκληροί, δηλαδή, καταστροφή των χωριών πορείες προς τα ενδότερα απομάκρυνση των πληθυσμών από την παραλία και λοιπά όλα αυτά την περίοδο 1914- 1918», αναφέρει ο Βλ Αγτζίδης και σημειώνει:
«Είναι αυτό που λέμε η πρώτη φάση της γενοκτονίας που γίνεται στα πλαίσια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, την πραγματοποιούν οι Νεότουρκοι εθνικιστές υπό την εποπτεία των Γερμανών και των αυστριακών συμμάχων τους -ξέρουνε απολύτως οι Γερμανοί το τι συμβαίνει-, οι οποίοι δεν συμμετέχουν, αλλά σαφώς όμως το ανέχονται».
Συστηματικές Διώξεις και Μέθοδοι Εξόντωσης
Οι Πόντιοι υπέστησαν μια πολυεπίπεδη γενοκτονία, που περιλάμβανε:
- Τάγματα Αμελέ Ταμπουρού (Καταναγκαστικά έργα): Πόντιοι άνδρες 15-45 ετών στρατολογήθηκαν και εστάλησαν σε «τάγματα εργασίας» χωρίς όπλα, τροφή ή κατάλληλο ρουχισμό. Εκατοντάδες χιλιάδες πέθαναν από κακουχίες, αρρώστιες ή εκτελέσεις.
- Πορείες Θανάτου: Ολόκληρα χωριά εκτοπίζονταν σε πορείες μέσα στα βουνά και τις ερήμους της Ανατολίας. Άνδρες, γυναίκες, παιδιά και ηλικιωμένοι πέθαιναν από πείνα, δίψα και εξάντληση.
- Σφαγές και κάψιμο χωριών: Οι συμμορίες του Τοπάλ Οσμάν –με εντολή του κεμαλικού στρατού– σκότωσαν χιλιάδες Ποντίους και έκαψαν χωριά συστηματικά, κυρίως στη Σαμψούντα και την Αμάσεια.
- Διωγμοί της Παιδείας και της Θρησκείας: Τα ελληνικά σχολεία και μοναστήρια (όπως η Παναγία Σουμελά) έκλεισαν, καταστράφηκαν ή μετατράπηκαν σε στρατώνες. Ο ελληνικός πολιτισμός επιχειρήθηκε να ξεριζωθεί ολοκληρωτικά.
- Ψευδοδίκες και Δημόσιοι Απαγχονισμοί: Το 1921, μετά από ψευδοδίκες στην Αμάσεια, καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν 69 πνευματικοί και κοινωνικοί ηγέτες των Ποντίων, ανάμεσά τους εκπαιδευτικοί, γιατροί και ιερείς.
Όταν ο κόσμος γνώριζε και σιωπούσε
Την ώρα που ο ποντιακός ελληνισμός αφανιζόταν στα βουνά και τα στρατόπεδα του Ανατολικού Πόντου, η διεθνής κοινότητα γνώριζε καλά τι συνέβαινε. Εφημερίδες, διπλωμάτες, ιεραπόστολοι και στρατιωτικοί παρατηρητές κατέγραφαν φρικαλεότητες – μερικές φορές σε συγκλονιστικές λεπτομέρειες – αλλά η παγκόσμια απάντηση παρέμενε διστακτική, αν όχι αδιάφορη.
Ο Αμερικανός πρέσβης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, Henry Morgenthau, ήδη από το 1915 είχε προειδοποιήσει την Ουάσινγκτον ότι «το πρόγραμμα εκτουρκισμού» των Νεότουρκων περιελάμβανε την πλήρη εξαφάνιση των χριστιανικών λαών της Ανατολής.
«Οι Έλληνες, όπως και οι Αρμένιοι, βρίσκονται στο στόχαστρο της ίδιας μηχανής εξόντωσης. Το τουρκικό κράτος έχει υιοθετήσει την αρχή ότι κάθε μη μουσουλμάνος αποτελεί απειλή. Αυτό δεν είναι πόλεμος. Είναι εξάλειψη». — Απόσπασμα από τις αναφορές του Morgenthau, 1917.
Η αμερικανική εφημερίδα The New York Times κάλυψε εκτενώς τα γεγονότα της εποχής με πρωτοσέλιδες ανταποκρίσεις. Στις 10 Νοεμβρίου 1917, δημοσίευσε άρθρο με τίτλο:«Thousands of Greeks are Massacred; Homes Burned, Villages Wiped Out». Το ρεπορτάζ ανέφερε ότι μόνο στη Σαμψούντα και τα γύρω χωριά, χιλιάδες Έλληνες είχαν θανατωθεί ή πεθάνει από πείνα, ασθένειες και εκτελέσεις. Ειδική μνεία γινόταν στις «πορείες θανάτου» που θύμιζαν τις αρμενικές σφαγές λίγα χρόνια πριν.
«Οι τουρκικές αρχές επαναλαμβάνουν τη μέθοδο που χρησιμοποίησαν στους Αρμένιους. Οι άνδρες οδηγούνται στα βουνά και δεν επιστρέφουν. Οι γυναίκες και τα παιδιά ακολουθούν, μόνο για να καταλήξουν νεκροί από την πείνα. Τα χωριά καίγονται, οι εκκλησίες λεηλατούνται.» — The New York Times, Νοέμβριος 1917.
Η γαλλική εφημερίδα Le Temps σε ανταπόκρισή της το 1919 από τη Σμύρνη, προειδοποιούσε:
«Ο πόλεμος μπορεί να τελείωσε, αλλά στον Πόντο διεξάγεται ένας άλλος πόλεμος – ένας σιωπηλός, ύπουλος πόλεμος εξαφάνισης. Οι Έλληνες της Μαύρης Θάλασσας δεν πολεμούν. Απλώς πεθαίνουν».
Ανταποκριτές στην Τραπεζούντα έκαναν λόγο για «σιωπηλό Αρμαγεδδώνα», με εκτελέσεις, εμπρησμούς και την πλήρη αδράνεια των διεθνών αποστολών.
Παρά τις αναφορές, οι προσπάθειες διπλωματών και φιλανθρωπικών οργανώσεων να κινητοποιήσουν τη νεοσύστατη Κοινωνία των Εθνών απέτυχαν παταγωδώς. Η Γενοκτονία των Ποντίων δεν συμπεριελήφθη ποτέ σε επίσημη ατζέντα, κυρίως λόγω των γεωπολιτικών παιχνιδιών που διαδραματίζονταν γύρω από τη διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και την ανάδυση του κεμαλικού κράτους.
Ο Αμερικανός πρόξενος στη Μερζιφούντα, George Horton, σε επιστολή του προς το Στέιτ Ντιπάρτμεντ κατήγγειλε:
«Η σφαγή των Ελλήνων είναι τόσο συστηματική και ψυχρά εκτελεσμένη, που η Ιστορία θα ντρέπεται για την απάθειά μας. Η Τουρκία δεν μεταρρυθμίζεται – δολοφονεί».
Οι πηγές της εποχής αποτελούν αδιάσειστα τεκμήρια ότι η γενοκτονία των Ποντίων ήταν γνωστή σε πολιτικούς, δημοσιογράφους και διεθνείς οργανισμούς. Η τραγωδία του Πόντου δεν έγινε στο σκοτάδι, συνέβη στο φως της διεθνούς δημοσιότητας, κάτω από την αδιαφορία των Μεγάλων Δυνάμεων.
Σήμερα, οι φωνές αυτές επανέρχονται ως μαρτυρίες, ζητώντας δικαίωση και αναγνώριση.
Ένα οργανωμένο κρατικό έγκλημα ζητά δικαίωση
Η Γενοκτονία του Ποντιακού Ελληνισμού δεν υπήρξε απλώς ένα κεφάλαιο της Μικρασιατικής Καταστροφής. Ήταν ένα αυτοτελές έγκλημα κατά της ανθρωπότητας, οργανωμένο και εκτελεσμένο με ιδεολογική συνέπεια και κρατική μηχανική ακρίβεια.
Η Τουρκία ουδέποτε παραδέχθηκε ή ζήτησε συγγνώμη για τα εγκλήματα αυτά. Η διεθνής αναγνώριση παραμένει ηθική υποχρέωση και ιστορική αναγκαιότητα.
Ορέστης Παντελόγλου – CNN Greece
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
