Η Ελλάδα του 2025: Χρέος, Ρευστότητα και Καθυστερήσεις
Του Στέλιου Ορφανάκη*
Παρά τις θετικές αξιολογήσεις από διεθνείς οίκους και τις δηλώσεις κυβερνητικών αξιωματούχων περί δημοσιονομικής σταθερότητας, η ελληνική οικονομία εμφανίζει σταδιακά χαρακτηριστικά που μοιάζουν επικίνδυνα με εκείνα της περιόδου πριν από την κρίση του 2010.
- Αυτό έχει δημιουργήσει μια μικρή στρατιά Ελλήνων αναλυτών να βλέπουν νέα χρεωκοπία τα επόμενα χρόνια και ιδιαίτερα μετά το 2032. Με βάση τη δυσλειτουργική ροή πληρωμών, τις αυξημένες ακάλυπτες επιταγές και το υψηλό δημόσιο χρέος, αναλύουμε αν η Ελλάδα βρίσκεται ξανά σε προ-κρίσης κατάσταση όπως το 2010.
Ληξιπρόθεσμες Οφειλές Δημοσίου
Ένα από τα πρώτα και πιο ανησυχητικά σημάδια είναι η επιστροφή του κράτους στην πρακτική της καθυστέρησης πληρωμών. Το 2024, οι ληξιπρόθεσμες οφειλές του Δημοσίου προς ιδιώτες ανήλθαν στα 3,51 δισ. ευρώ, αυξημένες κατά 25,2% σε σχέση με το τέλος του 2023 (2,8 δισ. ευρώ).
Αναλυτικά:
-
Νοσοκομεία: 1,318 δισ. €
-
Οργανισμοί Κοινωνικής Ασφάλισης (ΟΚΑ): 597 εκ. €
-
Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ): 243 εκ. €
-
Νομικά Πρόσωπα Δημοσίου Δικαίου: 194 εκ. €
-
Εκκρεμείς επιστροφές φόρων: 915 εκ. €
Η επιστροφή σε αυτή τη λογική—να χρηματοδοτείται η λειτουργία του Δημοσίου μέσω της αναγκαστικής καθυστέρησης πληρωμών—είχε παρατηρηθεί και στην περίοδο 2007–2009, όταν το κράτος μετέθετε διαρκώς τις υποχρεώσεις του εν μέσω δημοσιονομικής εκτροπής.
- Από οικονομικής σκοπιάς, η αύξηση των ληξιπρόθεσμων οφειλών δεν είναι απλώς αποτέλεσμα ταμειακής πίεσης. Συχνά συνιστά μια επιλογή πολιτικής: το Δημόσιο καθυστερεί τις πληρωμές ώστε να δημιουργήσει την εντύπωση δημοσιονομικής ευστάθειας, εμφανίζοντας χαμηλότερες δαπάνες στον προϋπολογισμό και βελτιώνοντας τεχνητά το πρωτογενές αποτέλεσμα.
Παράλληλα, η πρακτική αυτή διατηρεί ρευστότητα εντός του κρατικού ταμείου, εις βάρος φυσικά των επιχειρήσεων και των φορέων που εξαρτώνται από άμεσες εισπράξεις.
Η στρατηγική αυτή παραπέμπει σε μια σιωπηρή μεταφορά ρευστότητας από τον ιδιωτικό προς τον δημόσιο τομέα, χωρίς αποζημίωση ή διαφανή μηχανισμό. Η επιδείνωση γίνεται ακόμη πιο προβληματική όταν λαμβάνει συστηματικό χαρακτήρα και δεν αφορά μόνο μεμονωμένα υπουργεία ή εποχικές καθυστερήσεις, αλλά ένα ευρύτερο πρότυπο διαχείρισης, όπως διαφαίνεται και το 2024.
Η αντανάκλαση των καθυστερημένων πληρωμών του κράτους είναι εμφανής στην επιδείνωση της ρευστότητας στην αγορά. Το 2024:
-
Οι ακάλυπτες επιταγές αυξήθηκαν κατά 45%, φτάνοντας τα 101,8 εκατ. ευρώ.
-
Οι απλήρωτες συναλλαγματικές αυξήθηκαν κατά 3,84%, στα 13,2 εκατ. ευρώ.
Αυτά τα νούμερα σηματοδοτούν μια σημαντική υποχώρηση της εμπιστοσύνης μεταξύ επιχειρήσεων και πιστωτών. Είναι σημαντικό όμως να επισημανθεί ότι, παρότι η αύξηση είναι ποσοτικά έντονη, τα απόλυτα μεγέθη των ακάλυπτων επιταγών και συναλλαγματικών το 2024 παραμένουν αισθητά χαμηλότερα από τα αντίστοιχα του 2010. Συγκεκριμένα, το 2010 οι ακάλυπτες επιταγές είχαν φτάσει τα 963,79 εκατ. ευρώ (104.568 επιταγές) και οι απλήρωτες συναλλαγματικές τα 126,3 εκατ. ευρώ (76.416 συναλλαγματικές).
- Η σύγκριση αυτή δείχνει ότι, ενώ παρατηρείται ποιοτική επιδείνωση στην αγορά, η ένταση της αφερεγγυότητας δεν έχει ακόμα επιστρέψει στα επίπεδα της ύφεσης του 2010. Ωστόσο, η δυναμική είναι ανησυχητική και χρήζει προσοχής καθώς οι συνθήκες ρευστότητας παραμένουν εύθραυστες.
Η χρήση μεταχρονολογημένων τίτλων, σε συνδυασμό με τη διόγκωση των επισφαλών συναλλαγών, προσομοιάζει έντονα με την περίοδο 2008–2009, όταν τα μη εξυπηρετούμενα επιχειρηματικά χρέη άρχισαν να ξεφεύγουν από κάθε έλεγχο.
Δημόσιο Χρέος – Ένα Μακροπρόθεσμο Βαρίδι
Το δημόσιο χρέος στο τέλος του 2024 ανήλθε στα 403,86 δισ. ευρώ, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του ΟΔΔΗΧ. Πρόκειται για αύξηση άνω του 35% σε σχέση με το χρέος των 299 δισ. ευρώ του 2009, τη χρονιά κατά την οποία η Ελλάδα έχασε την πρόσβασή της στις αγορές και εισήλθε στα Μνημόνια.
- Η διαφορά σήμερα είναι ότι η εξυπηρέτηση του χρέους είναι φθηνότερη λόγω των ευνοϊκών όρων που εξασφαλίστηκαν την προηγούμενη δεκαετία. Σημαντική είναι η συμφωνία του 2018, μέσω της οποίας η Ελλάδα έλαβε περίοδο χάριτος έως το 2032 για τους τόκους των δανείων του EFSF – ποσό που εκτιμάται σε περίπου 25 δισ. ευρώ.
Αυτή η περίοδος θεωρείται μεταβατική και ανακουφιστική, αλλά όχι μόνιμη λύση: από το 2038 και μέχρι το 2063, η χώρα θα πρέπει να καταβάλλει σταδιακά αυτό το ποσό μέσω ετήσιων δόσεων περίπου 1 δισ. ευρώ.
- Η επερχόμενη λήξη της περιόδου χάριτος δημιουργεί πίεση για ενίσχυση της δημοσιονομικής ανθεκτικότητας από σήμερα. Αν η χώρα δεν έχει καταφέρει να μειώσει επαρκώς τον λόγο χρέους προς ΑΕΠ ή να διατηρήσει πλεονάσματα, τότε η μετάβαση στη νέα φάση εξυπηρέτησης ενδέχεται να έχει σημαντικές δημοσιονομικές και αναπτυξιακές επιπτώσεις.
Ταμειακά Διαθέσιμα – Το «Μαξιλάρι» Αξιοπιστίας
Η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι διαθέτει ταμειακά διαθέσιμα της τάξεως των 45 δισ. ευρώ στην Τράπεζα της Ελλάδος. Ωστόσο, σύμφωνα με αναλύσεις που έχω διαβάσει , τα καθαρά διαθέσιμα εκτιμώνται μεταξύ 32 και 33 δισ. ευρώ. Η έλλειψη σαφούς διαχωρισμού μεταξύ δεσμευμένων και ελεύθερων διαθεσίμων γεννά εύλογα ερωτήματα σχετικά με την πραγματική ευχέρεια της κυβέρνησης να ανταποκριθεί σε μακροχρόνιες υποχρεώσεις ή σε ενδεχόμενη κρίση.
- Το 2009, το ελληνικό Δημόσιο διέθετε μόλις 4–5 δισ. ευρώ σε ταμειακά διαθέσιμα και αδυνατούσε να καλύψει τις βασικές του δαπάνες χωρίς εσωτερικό δανεισμό. Η σύγκριση δείχνει μεν ότι είμασθε σε πολύ καλύτερη κατάσταση σήμερα, αλλά ταυτόχρονα υπογραμμίζει την ανάγκη για διαφάνεια και συνετή διαχείριση. Είναι κρίσιμο να σημειωθεί ότι τα υψηλά διαθέσιμα του 2024 δεν προέκυψαν από πλεονασματική λειτουργία, αλλά εν πολλοίς από αναγκαστικές καθυστερήσεις πληρωμών και χαμηλότερη υλοποίηση δαπανών.
Επιπλέον, η μη σαφής διάκριση μεταξύ δεσμευμένων και άμεσα αξιοποιήσιμων κεφαλαίων δημιουργεί την ψευδαίσθηση ρευστότητας, παρότι αυτή δεν είναι πλήρως διαθέσιμη για κάλυψη αναγκών σε περίοδο κρίσης. Το 2009, η απουσία τέτοιου “μαξιλαριού” συνέβαλε στην απώλεια πρόσβασης στις αγορές – σήμερα, η ύπαρξή του δεν αρκεί, αν συνοδεύεται από παρόμοιες τακτικές αποφυγής πληρωμών και καθυστερήσεων.
Είμαστε Καλύτερα, Αλλά Όχι Εκτός Κινδύνου
Η Ελλάδα του 2025 δεν είναι, τουλάχιστον ακόμη, σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Όμως, η επιστροφή σε μηχανισμούς όπως οι καθυστερημένες πληρωμές του Δημοσίου, η αδυναμία ελέγχου της αγοράς μέσω ακάλυπτων επιταγών και η απουσία ενιαίας εικόνας για τα πραγματικά διαθέσιμα του κράτους θυμίζουν επικίνδυνα την περίοδο 2005–2009.
- Οι επενδυτές και οι αγορές δεν βασίζονται μόνο σε δημοσιονομικούς δείκτες, αλλά και στη σταθερότητα του θεσμικού και διαχειριστικού πλαισίου. Αν συνεχιστεί η ανοχή σε συστημικές παθογένειες, η Ελλάδα μπορεί να μην οδηγηθεί σε χρεοκοπία με το μοντέλο του 2010, αλλά θα υποστεί μια σταδιακή αποδόμηση αξιοπιστίας που θα καταστεί το ίδιο επικίνδυνη.
Η κυβέρνηση θα πρέπει άμεσα να προχωρήσει:
Ι) στην νομοθέτηση υποχρεωτικών χρονοδιαγραμμάτων πληρωμών από το Δημόσιο
ΙΙ) στη δημιουργία ανεξάρτητου μηχανισμού συμψηφισμών μεταξύ οφειλών και απαιτήσεων κράτους – πολιτών και
ΙΙΙ) στη διαρκή δημοσίευση στοιχείων ρευστότητας από την ΤτΕ.
Το κρίσιμο ερώτημα την απάντηση του οποίου γνωρίζει αποκλειστικά ο Πρωθυπουργός και το οικονομικό επιτελείο δεν είναι αν έχουμε μαξιλάρι ασφαλείας, αλλά αν το χρησιμοποιούμε για να αλλάξουμε την πορεία ή για να καλύψουμε τις ίδιες παθογένειες με άλλα μέσα. Ελπίζω να νούμερα και οι συσχετίσεις που αποτυπώσαμε παραπάνω να είναι στα πλαίσια της αλλαγής πορείας, θα το παρακολουθήσουμε το θέμα στενά, μας αφορά όλους.
Ο κ. Στέλιος Ορφανάκης έχει εργαστεί μεταξύ άλλων θέσεων ως Επενδυτικός Σύμβουλος στην Ιδιωτική Τραπεζική, ενώ τώρα εργάζεται ως Καθηγητής (M.Sc) Φυσικών και Θετικών Επιστημών στη Δημόσια Εκπαίδευση (14o ΓΕ. Λ Λάρισας). Είναι πτυχιούχος φυσικός με μεταπτυχιακές σπουδές στην Ηλεκτρονική Φυσική, έχει εξειδικευθεί στην Τραπεζική Διοίκηση και σε Παράγωγα Προϊόντα ενώ διατηρεί τη θέση του Προέδρου ΔΣ στην OpenUp (www.openup.gr).
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
