Ο μαγικός κόσμος των κεντρικών τραπεζών

Σήμερα η Ελβετία έχει έναν όμορφο «θησαυρό» περίπου 750 δις € σε κρατικά ομόλογα στην κεντρική της τράπεζα – επειδή η ελβετική κεντρική τράπεζα αγοράζει δολάρια και ευρώ στην αγορά συναλλάγματος με τυπωμένα ελβετικά φράγκα εδώ και πολλά χρόνια, για να αποδυναμώσει το νόμισμα της.

• Ο «θησαυρός», επομένως, προέκυψε από το τίποτα. Γιατί να το αποδυναμώσει; Επειδή οι επενδυτές το θεωρούν ως «ασφαλές λιμάνι» και τοποθετούν στο ελβετικό φράγκο τα χρήματα τους, ενισχύοντας τις ανατιμητικές του πιέσεις.

Γιατί το θεωρούν «ασφαλές λιμάνι»; Προφανώς επειδή έχουν εμπιστοσύνη στην οικονομία της χώρας. Γιατί έχουν εμπιστοσύνη; Λόγω του ότι έχει σταθερά πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της – ενώ από αυτό εξαρτώνται κυρίως οι συναλλαγματικές ισοτιμίες.

• Δυστυχώς πρόκειται για κάτι που δεν έχουμε καταλάβει ποτέ στην Ελλάδα, όπου το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών μας είναι σταθερά ελλειμματικό – πρόσφατα υπερβαίνοντας τα 15 δις € και καταρρέοντας σε επίπεδα 2006/10.

Δεν καταλαβαίνουμε ούτε το ότι, η ισοτιμία του «ελληνικού ευρώ» υποτιμάται συνεχώς, αν και όχι σε νομισματικούς όρους, αφού έχουμε το ευρώ – αλλά σε όρους κόστους εργασίας ανά μονάδα παραγομένου προϊόντος, από το οποίο εξαρτώνται οι μισθοί που έτσι μειώνονται συνεχώς σε πραγματικούς όρους.

Δεν έχουμε καταλάβει επίσης πως το δημόσιο χρέος μίας χώρας δεν μειώνεται ποτέ βιώσιμα, εάν δεν έχει πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της – προφανώς όχι με την υπερφορολόγηση των Πολιτών της που έχει ημερομηνία λήξης, ενώ την υιοθετούν μόνο οικονομικά άσχετες και ανόητες κυβερνήσεις.

Ανάλυση

Κατ’ αρχήν, δεν μπορεί κανείς να αναλύσει και να κατανοήσει επαρκώς τις επιλογές και τον ισολογισμό μιας κεντρικής τράπεζας, εάν τη θεωρήσει ως μια κανονική οικονομική οντότητα – αλλά ως μια οικονομική οντότητα που δεν μπορεί να συγκριθεί με καμία άλλη.

Ειδικότερα, οι κεντρικές τράπεζες έχουν έναν πολύ ιδιόμορφο ισολογισμό. Για αυτές, στην πλευρά του παθητικού, δηλαδή στην πλευρά όπου ευρίσκονται οι κανονικές υποχρεώσεις μιας εταιρείας ή μίας τράπεζας, τα χρέη τους, ευρίσκεται αυτό που παράγουν οι ίδιες – τα χρήματα.

Για μια εταιρεία, είναι λογικό να καταγράφει τα χρέη της στην πλευρά των υποχρεώσεων, του παθητικού – επειδή η εταιρεία πρέπει να εξυπηρετεί τις υποχρεώσεις με αυτό που πραγματικά παράγει, με τα προϊόντα ή με τις υπηρεσίες της που τελικά μπορεί να πουλήσει σε μια αγορά έναντι χρημάτων. Εύλογα δε, όποιος δεν κερδίζει χρήματα από την εργασία και την παραγωγή του δεν μπορεί πλέον να εξυπηρετήσει τα χρέη του και χρεοκοπεί.

Σε μία κεντρική τράπεζα όμως, το χρήμα αποτελεί υποχρέωση μόνο και μόνο επειδή, για τυπικούς ή ιδεολογικούς λόγους, ο στόχος ήταν να δημιουργηθεί μια αναλογία με έναν κανονικό ισολογισμό μιας επιχείρησης – κάτι που δεν αιτιολογείται από πουθενά ενώ, εάν τα χρήματα αποτελούν υποχρέωση της κεντρικής τράπεζας σύμφωνα με τους συνήθεις λογιστικούς κανόνες, οι λογιστικοί κανόνες είναι ανόητοι.

Η κεντρική τράπεζα εξυπηρετεί τις «υποχρεώσεις» της με το μέσο, με το οποίο συνήθως εξυπηρετούνται οι υποχρεώσεις – δηλαδή με χρήμα. Εν τούτοις, το χρήμα το παράγει πρακτικά η ίδια, χωρίς κόστος – με το πάτημα ενός κουμπιού στις μέρες μας.

Καμία άλλη τράπεζα όμως ή κανονική εταιρεία δεν μπορεί να δημιουργήσει το μέσο, με το οποίο να μπορεί να εξυπηρετεί τις δικές της υποχρεώσεις – ενώ αυτός ακριβώς είναι ο λόγος, για τον οποίο η αναλογία της κεντρικής τράπεζας με μία κανονική εταιρία και η εφαρμογή των συνήθων λογιστικών κανόνων, δεν είναι επιτρεπτή.

Στην πλευρά του ενεργητικού τώρα του ισολογισμού της κεντρικής τράπεζας, ευρίσκονται οι τίτλοι που αγοράζει για την έκδοση χρήματος – δηλαδή, στην περίπτωση της ΕΚΤ, κυρίως τοκοφόροι τίτλοι όπως κρατικά ομόλογα άλλων χωρών, τα οποία έχει αγοράσει με τα χρήματα που έχει δημιουργήσει η ίδια, προκειμένου να διατηρήσει χαμηλά τα μακροπρόθεσμα επιτόκια.

Το παράδειγμα της Ελβετίας

Περαιτέρω, οι κεντρικές τράπεζες μπορούν επίσης να αγοράσουν χαρτονομίσματα άλλου νομίσματος, προκειμένου να ενισχύσουν τα άλλα νομίσματα μέσω της αυξημένης ζήτησης – με στόχο να αποδυναμώσουν το δικό τους νόμισμα, δηλαδή για να το προστατεύσουν από την ανατίμηση. Γιατί να το προστατεύσουν από την ανατίμηση; Επειδή μειώνει την ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων της, οπότε περιορίζει τις εξαγωγές και αυξάνει τις εισαγωγές – με αποτέλεσμα να προκαλούνται ελλείμματα στα ισοζύγια τους (εμπορικό, ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών).

Η Ελβετική Κεντρική Τράπεζα, για παράδειγμα, το έχει κάνει αυτό τα τελευταία χρόνια – έχοντας έτσι «επεκτείνει» σε τεράστιο βαθμό τον ισολογισμό της. Δημιούργησε χρήματα από το πουθενά (=επέκταση της πλευράς του παθητικού) και το χρησιμοποίησε για την αγορά τίτλων (=επέκταση της πλευράς του ενεργητικού).

Σε τι αναφέρονται όμως οι υποχρεώσεις της κεντρικής τράπεζας, οι οποίες μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε ζημία του ισολογισμού της; Πόσο κόστισε στην πραγματικότητα στην κεντρική τράπεζα η αγορά των τίτλων από την πλευρά των περιουσιακών στοιχείων ή, με άλλα λόγια, πόση δουλειά έπρεπε να κάνει για να μπορέσει να αγοράσει αυτούς τους τίτλους;

Η απάντηση είναι απλή: δεν κόστισε τίποτα, δεν ξόδεψε τίποτα! Η Ελβετική Κεντρική Τράπεζα πλήρωσε τα 500 δις € που χρειαζόταν για να αγοράσει πρώτα τα ευρώ και στη συνέχεια τους τίτλους σε ευρώ, με τα χρήματα που η ίδια δημιούργησε από το τίποτα χωρίς κόστος. Το αποτέλεσμα είναι μια απίστευτη περιουσία, για την οποία κανείς δεν θα χρειαζόταν να ξοδέψει αίμα, ιδρώτα ή δάκρυα.

Έτσι σήμερα η Ελβετία έχει έναν όμορφο «θησαυρό» περίπου 750 δις € σε κρατικά ομόλογα στην κεντρική της τράπεζα – επειδή η ελβετική κεντρική τράπεζα (=η κότα με τα χρυσά αυγά), αγοράζει δολάρια και ευρώ στην αγορά συναλλάγματος με τυπωμένα ελβετικά φράγκα εδώ και πολλά χρόνια, για να αποδυναμώσει το νόμισμα της. Ο θησαυρός, επομένως, προέκυψε από το τίποτα.

Γιατί να το αποδυναμώσει; Επειδή οι επενδυτές το θεωρούν ως «ασφαλές λιμάνι» και τοποθετούν σε αυτό τα χρήματα τους, ενισχύοντας τις ανατιμητικές του πιέσεις. Γιατί το θεωρούν «ασφαλές λιμάνι»; Προφανώς, επειδή έχουν εμπιστοσύνη στην οικονομία της χώρας. Γιατί έχουν εμπιστοσύνη; Λόγω του ότι έχει σταθερά πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της (γράφημα) – ενώ από αυτό εξαρτώνται κυρίως οι συναλλαγματικές ισοτιμίες.

Δυστυχώς πρόκειται για κάτι που δεν έχουμε καταλάβει ποτέ στην Ελλάδα, όπου το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών μας είναι σταθερά ελλειμματικό – πρόσφατα υπερβαίνοντας τα 15 δις € και καταρρέοντας σε επίπεδα 2006/10. Δεν καταλαβαίνουμε ούτε το ότι, η ισοτιμία του «ελληνικού ευρώ» υποτιμάται συνεχώς, αν και όχι σε νομισματικούς όρους, αφού έχουμε το ευρώ – αλλά σε όρους κόστους εργασίας ανά μονάδα παραγομένου προϊόντος, από το οποίο εξαρτώνται οι μισθοί που έτσι μειώνονται συνεχώς σε πραγματικούς όρους.

Δεν έχουμε καταλάβει επίσης πως το δημόσιο χρέος μίας χώρας δεν μειώνεται ποτέ βιώσιμα, εάν δεν έχει πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών της – προφανώς όχι με την υπερφορολόγηση των Πολιτών της που έχει ημερομηνία λήξης, ενώ την υιοθετούν μόνο οικονομικά άσχετες και ανόητες κυβερνήσεις.

Το τέχνασμα της «επέκτασης ισολογισμού»

Συνεχίζοντας, η λογιστική των ισολογισμών των κεντρικών τραπεζών είναι παράλογη και παραπλανητική – επειδή δεν καταγράφει τη δημιουργία αυτού του τεράστιου πλούτου ως κέρδος, κάτι που σαφώς ισχύει, αλλά ως «επέκταση του ισολογισμού».

Για παράδειγμα εάν κάποιος, ως ιδιώτης, επεκτείνει τον ισολογισμό του, παίρνει ένα δάνειο και αγοράζει ένα πολύτιμο περιουσιακό στοιχείο – υποθετικά ένα σπίτι. Στη συνέχεια, εάν η αξία αγοράς του σπιτιού είναι ρεαλιστική, η κατάσταση του περιουσιακού του στοιχείου θα παραμείνει αμετάβλητη – επειδή το σπίτι, το οποίο καταγράφει ως περιουσιακό στοιχείο στην πλευρά του ενεργητικού, αντισταθμίζεται από το χρέος στην πλευρά του παθητικού.

Εάν όμως η αξία του σπιτιού μειωθεί, θα υποστεί απώλεια περιουσιακών στοιχείων – επειδή πρέπει να αποπληρώσω το χρέος στο ακέραιο. Εάν λοιπόν θέλει να αποφύγει τις οικονομικές δυσκολίες λόγω της ανισορροπίας στα περιουσιακά του στοιχεία, πρέπει να αλλάξει την οικονομική του συμπεριφορά – δηλαδή, να περιορίσει τις δαπάνες του ή να αυξήσει το εισόδημά του, για να καλύψει το κενό σε περίπτωση που χρειαστεί να πουλήσει το σπίτι σε χαμηλότερη τιμή, η οποία δεν θα είναι αρκετή για να μπορέσει να αποπληρώσει πλήρως το δάνειο.

Ωστόσο, οι υποχρεώσεις της κεντρικής τράπεζας περιλαμβάνουν τα χρήματα που έχει δημιουργήσει η ίδια από το τίποτα – κάτι που ασφαλώς δεν είναι «χρέος» με την οικονομική έννοια, επειδή δεν υπάρχει τίποτα που η κεντρική τράπεζα να πρέπει να επιστρέψει σε κανέναν.

Έτσι, εάν η αξία των περιουσιακών της στοιχείων από την πλευρά του ενεργητικού μειωθεί, η κεντρική τράπεζα έχει μόνο ζημία με την έννοια της λανθασμένης λογικής του ισολογισμού – ενώ στην πραγματικότητα έχει μόνο μικρότερο κέρδος που δεν θα την αναγκάσει ποτέ να αλλάξει την οικονομική συμπεριφορά της.

Επομένως, ακόμη και η ολική απώλεια των τίτλων που κατέχει, όπως θα μπορούσε να συμβεί στο παρελθόν με τα ομόλογα του ελληνικού δημοσίου που απαράδεκτα δεν «κούρεψε» καν η ΕΚΤ , θα ήταν άνευ σημασίας – αφού  εάν χάσει κανείς κάτι, για το οποίο δεν έχει πληρώσει τίποτα, δηλαδή δεν έχει επενδύσει κανέναν πραγματικό πόρο, δεν έχει χάσει τίποτα που θα μπορούσε να επηρεάσει την ικανότητά του να ενεργήσει, σε περίπτωση που η αξία των περιουσιακών στοιχείων εξαφανιστεί.

Επίλογος

Συμπερασματικά λοιπόν, μια κεντρική τράπεζα δεν μπορεί να υποστεί ποτέ ζημία από οικονομικής άποψης – γεγονός που σημαίνει ότι, οι κεντρικές τράπεζες θα πρέπει να σταματήσουν να χρησιμοποιούν ανόητη λογιστική για να παραπλανούν το κοινό, έτσι ώστε να πιστεύει πως υπάρχει πράγματι λόγος ανησυχίας ή ότι μπορεί ακόμη και να χρειαστεί το κράτος να εισφέρει νέα κεφάλαια.

Από το γεγονός αυτό και μόνο καταλαβαίνουμε γιατί τα ιδιωτικά κεφάλαια επιδιώκουν να έχουν τον έλεγχο πολλών κεντρικών τραπεζών – όπως της Fed που ανήκει σε μεγάλες ιδιωτικές τράπεζες ή της Τράπεζας της Ελλάδας, όπου το ελληνικό δημόσιο έχει ένα ελάχιστο ποσοστό της τάξης του 6% (ενώ η Ελβετική Κεντρική Τράπεζα είναι κρατική, αν και εισηγμένη).