Ο συγγραφέας, συντάκτης των FT, είναι διευθύνων σύμβουλος της Royal Society of Arts και πρώην επικεφαλής οικονομολόγος της Τράπεζας της Αγγλίας.
Ο κόσμος είναι πιο ποικιλόμορφος και αλληλένδετος από ποτέ – οικονομικά, πολιτισμικά, εθνικά, γενεαλογικά. Αυτό είναι σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσμα της μεταπολεμικής έκρηξης των διασυνοριακών ροών αγαθών και χρημάτων, ανθρώπων και πληροφοριών. Για μεγάλο μέρος αυτής της περιόδου, τα οφέλη της παγκοσμιοποίησης θεωρούνταν δεδομένα και συγκέντρωναν ευρεία λαϊκή και πολιτική υποστήριξη.
Αυτές οι μέρες έχουν παρέλθει. Το ερώτημα που τίθεται τώρα είναι κατά πόσον το αυξημένο οικονομικό άνοιγμα και η διασύνδεση αποτελούν πηγή αστάθειας αντί για άνθηση, οικονομικά και κοινωνικά. Αυτό είναι ένα βασικό σημείο εκκίνησης μεταξύ των προοδευτικών (που δίνουν έμφαση στα οφέλη) και των λαϊκιστών (που δίνουν έμφαση στην αστάθεια). Και οι δύο έχουν δίκιο.
Δεν υπάρχει οικοσύστημα στον πλανήτη που να μην εμπλουτίζεται από την αυξημένη ποικιλομορφία. Η πολυπλοκότητα των τροπικών δασών και των ωκεανών εξηγεί την αφθονία τους. Στα κοινωνικά συστήματα, η αμοιβαία γονιμοποίηση των ιδεών, των πολιτισμών και των πρακτικών σε διαφορετικές κοινότητες αποτελεί μοχλό καινοτομίας και δυναμισμού εδώ και χιλιετίες.
Ωστόσο, αυτό είναι ένα δίκοπο μαχαίρι. Ένα τροπικό δάσος ή ένας ωκεανός είναι ευάλωτοι σε ανταγωνιστικές αφίξεις, όπως οι άνθρωποι που αναζητούν ξυλεία ή ψάρια. Αν οι πολιτισμοί συγκρούονται αντί να συνορεύουν, οι διαφορετικές κοινότητες παρουσιάζουν παρόμοια ευπάθεια.
Κάθε πολύπλοκο σύστημα αντιμετωπίζει αυτή την εξισορρόπηση, αλλά μπορεί να βελτιωθεί με την ενίσχυση των δεσμών και της εμπιστοσύνης – αυτό που ο πολιτικός επιστήμονας του Χάρβαρντ Robert Putnam αποκαλεί κοινωνικό κεφάλαιο. Η εξάντληση του κοινωνικού κεφαλαίου κατά τον τελευταίο μισό αιώνα, που τεκμηριώνεται από τον Putnam, έχει γείρει αποφασιστικά τη ζυγαριά προς την ευθραυστότητα. Οι σημερινές ανοικτές, συνδεδεμένες οικονομίες είναι φωλιασμένες σε εύθραυστες, αποσυνδεδεμένες κοινωνίες. Καμία από τις δύο δεν μπορεί να ευδοκιμήσει έτσι.
Μια πολιτική απάντηση είναι η αντιστροφή της οικονομικής πορείας, με αυστηροποίηση των περιορισμών στις διασυνοριακές ροές ανθρώπων, αγαθών, τεχνολογιών και πληροφοριών. Ενώ οι οικονομολόγοι (όπως εγώ) μας λένε ότι κάτι τέτοιο θα μείωνε τον οικονομικό δυναμισμό, δεδομένου ότι αυτές οι πολιτικές αντιμετωπίζουν τις ανασφάλειες που αισθάνονται πολλοί στην πηγή, δεν αποτελεί έκπληξη ότι κερδίζουν υποστήριξη – ειδικά γύρω από τη μετανάστευση και το εμπόριο.
Υπάρχει όμως και ένας άλλος – αναμφισβήτητα λιγότερο δαπανηρός, σίγουρα λιγότερο διερευνημένος – τρόπος για να επιτευχθεί ο ίδιος σκοπός: να αναβαθμιστεί η κοινωνική πολιτική αντί να μειωθεί η οικονομική πολιτική. Το κοινωνικό κεφάλαιο μπορεί να γίνει μια χρυσή κλωστή που υφαίνεται σε όλη τη δημόσια πολιτική, από την υγεία έως τη στέγαση, την εκπαίδευση έως τη διαμόρφωση του τόπου.
Πολλοί οργανισμοί εφαρμόζουν ήδη προγράμματα για την οικοδόμηση της κοινωνικής συνοχής και τον περιορισμό της αντικοινωνικής συμπεριφοράς. Ο γερουσιαστής των ΗΠΑ Chris Murphy πρότεινε μια εθνική στρατηγική για την κοινωνική σύνδεση. Όμως καμία χώρα δεν έχει ακόμη θέσει σε εφαρμογή ένα ολοκληρωμένο, οριζόντιο εθνικό πρόγραμμα για την κοινωνική συνοχή με φιλοδοξία ανάλογη της πρόκλησης.
Ένας καλύτερος χάρτης της περιοχής είναι ζωτικής σημασίας – πολύ συχνά, η πολιτική δράση λαμβάνεται στο σκοτάδι και τα δεδομένα σχετικά με το κοινωνικό κεφάλαιο είναι αποσπασματικά. Αυτό που χρειάζεται πρώτα είναι μια νέα σειρά εθνικών λογαριασμών, εστιασμένων στο κοινωνικό κεφάλαιο. Η πρόσφατη έρευνα του Raj Chetty, ο οποίος έχει αναπτύξει εξαιρετικά λεπτομερείς χάρτες του κοινωνικού κεφαλαίου, δίνει μια γεύση του τι είναι δυνατό να γίνει.
Οι κοινωνικοί δεσμοί δημιουργούνται καλύτερα νωρίς στη ζωή. Όπως δείχνει η εργασία των Chetty et al, τα δίκτυα που δημιουργούνται στη νεότητα είναι το κλειδί για την απελευθέρωση της ανοδικής κινητικότητας. Αλλά τα σημερινά μας εκπαιδευτικά συστήματα είναι συχνότερα μια συνταγή για κοινωνική διαστρωμάτωση παρά για ανάμειξη. Αυτό απαιτεί μια ριζική επανεξέταση των προγραμμάτων σπουδών και των εξωσχολικών δραστηριοτήτων, καθώς και των κριτηρίων πρόσβασης στην εκπαίδευση, ώστε η κοινωνική σύνδεση να αποτελεί πρωταρχικό και όχι μεταγενέστερο στόχο.
Στη συνέχεια, η απρογραμμάτιστη αστική εξάπλωση έχει συμβάλει σημαντικά στη βαλκανοποίηση των κοινοτήτων. Στο μέλλον, η κοινωνική συνοχή θα πρέπει να βρίσκεται στο επίκεντρο του χωροταξικού σχεδιασμού. Ο καθηγητής του LSE Richard Sennett πρότεινε την κοινωνικοποιημένη κατοικία, η οποία συνδέει τις αποσυνδεδεμένες κοινότητες μέσω μικτών κατοικιών, κοινόχρηστων χώρων και ενός βελτιωμένου δημόσιου χώρου. Υπάρχουν ήδη παραδείγματα στην Ιαπωνία, τη Σκανδιναβία και αλλού.
Το κοινωνικό κεφάλαιο βασίζεται σε ισχυρές κοινωνικές υποδομές – ιδρύματα πίστης, λέσχες νεολαίας, κοινοτικά κέντρα, πάρκα, αθλητικές και ψυχαγωγικές εγκαταστάσεις, βιβλιοθήκες και μουσεία. Ωστόσο, οι επενδύσεις σε κοινωνικές υποδομές είναι πενιχρές σε σχέση με τις φυσικές και ψηφιακές υποδομές. Ο επαναπροσδιορισμός των προτεραιοτήτων και η επανεπένδυση έχουν καθυστερήσει.
Αν πρόκειται να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη των πολιτών, απαιτούνται επίσης νέα μοντέλα διακυβέρνησης. Οι επιτροπές πολιτών και οι επιτροπές ενόρκων είναι αποτελεσματικές στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης και συνοχής σε διαφορετικές κοινότητες. Ωστόσο, απέχουν πολύ από το δημοκρατικό ρεύμα. Σε μια επιστροφή στο αρχικό ελληνικό μοντέλο δημοκρατίας, οι συνασπισμοί υπό την ηγεσία της κοινότητας θα μπορούσαν να διαδραματίσουν κεντρικό ρόλο σε τοπικό επίπεδο.
Επιπλέον, τα κυρίαρχα και κοινωνικά μέσα ενημέρωσης αποτελούν βασικό αγωγό τόσο για την κοινωνική σύνδεση όσο και, όλο και περισσότερο, για την κοινωνική διαίρεση. Πολλές χώρες νομοθετούν για την αποφυγή διαδικτυακής βλάβης. Αλλά πολύ λίγα γίνονται για να υποστηριχθεί το καλό στο διαδίκτυο, όπου αυτό καλλιεργεί την κοινωνική συνοχή. Οι δημόσιοι ραδιοτηλεοπτικοί φορείς και οι ρυθμιστικές αρχές πρέπει να διαδραματίσουν ζωτικό ρόλο σε αυτό.
Τέλος, κάθε επανάσταση (ακόμη και πολιτική) χρειάζεται ηγεσία. Ένα γραφείο του Προέδρου ή του Πρωθυπουργού, επιφορτισμένο με την ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής μέσω της πολιτικής, θα πρέπει να ενσωματωθεί στον μηχανισμό των κυβερνήσεων.
Στο The Upswing, ο Putnam έδειξε πώς το κοινωνικό κεφάλαιο οικοδομήθηκε στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, πριν εξαντληθεί στο δεύτερο. Μπορούμε να επαναλάβουμε αυτές τις επιτυχίες μέσω οριζόντιων εθνικών προγραμμάτων κοινωνικής συνοχής που απευθύνονται άμεσα στις ανασφάλειες που νιώθουν τόσοι πολλοί. Αυτό θα σηματοδοτούσε μια αποφασιστική αλλαγή στον ίδιο τον καπιταλισμό – προς έναν «κοινωνικό καπιταλισμό» ικανό να γεφυρώσει τις αποσυνδεδεμένες κοινότητες, τους προοδευτικούς και τους λαϊκιστές, το εγώ και το εμείς.
Andy Haldane, Financial Times
Τ.Σ.
στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
